četvrtak, 31.01.2008.
Horror kao žanr (1. dio)
Dragi naši posjetitelji, potaknuti dobrim odjekom teksta o trashu u umjetnosti (filmskoj prvenstveno) odlučili smo više pisati o filmu kao umjetnosti, zabavi i načinu života. Stoga, od sada pa nadalje i ubuduće, pokušat ćemo zanimljivim tekstovima o povijesti filma, razvoju filmskih žanrova, te utjecaju istih na društvo i njegov razvoj, obogatiti naš site, a nadam se i vaše spoznaje o sedmoj umjetnosti bez koje bi nam život bio mnogo bezbojniji, jednoličniji i dosadniji.
Pošto sam se u prošlom tekstu dotakao trasha u filmskoj umjetnosti, a u svakom žanru ima podjednako trasha, samo što u nijednom žanru trash nije toliko kultan kao u horroru logično je da nastavim s meni najomiljenijim filmskim žanrom horrorom.
Horror (čiji naziv dolazi od engleske riječi horror, užas) je naziv koji se danas koristi za žanr u fiktivnim djelima (kao što su književnost, likovna umjetnost, strip, film, video-igre), a čiji autori nastoje izazvati strah, uznemirenje i nelagodu kod njihovih konzumenata. Kao najčešći izvor neugodnih osjećaja jest uvođenje nekog zlog - a ponekad neobjašnjivog i nerazumljivog - elementa natprirodnog porijekla u "normalnu" ljudsku svakodnevnicu. Od 1960-ih se izraz horror koristi i za djela s morbidnim, neugodnim temama i snažnom emocionalnom napetošću. Horror se ponekad isprepliće s djelima naučne fantastike, kao i fantasyja, s kojima zajedno tvori poseban nad-žanr spekulativne fantastike. Za izraz horror se u prošlosti koristio izraz strava i užas, odnosno strava, tako da su se filmovi tog žanra nazivali jednostavno "filmovi strave".
Horror filmovi su uznemirujući filmovi čiji cilj je da uplaše i stvore osjećaj panike, uzrokuju užas i nemir, te probude naše najgore skrivene strahove, često u zastrašujućem, šokantnom završetku, dok nas istovremeno zabavljaju i očaravaju u katarzičkom iskustvu. Naime, kao što je u antičkoj drami potrebna katarza, to jest pročišćenje osjećaja, tako i film kao umjetnost/medij nastoji izmamiti emocije. Već su u najranijoj povijesti filma autori primjetili da im to kod horrora dosta jednostavno polazi za rukom, jer je strah kao emociju puno lakše inducirati nego suosjećanje, tugu, pa čak i radost i veselje. Kod horrora se željeni učinak postiže maskom, krvlju, specijalnim efektima, dakle vizualnom impresijom, a tomu je tako zbog toga što je strah kao emocija jedan od najprimitivnijih i najiskonskijih ljudskih instinkata. Horror filmovi efektno pogađaju u srž tamne strane života, zabranjene, neobične i nemirne. Oni se bave našom primarnom prirodom i njenim strahovima: našim noćnim morama, našom ranjivošću, našim otuđenjem, odvratnostima, strahom od nepoznatog, strahom od smrti i rastajanja, gubitka identiteta ili strahom od seksualnosti.
Počeci horror filmova vežu se za same početke filmova uopće, dakle za period od prije nekih sto godina. Od naših najranijih dana, koristili smo našu maštu da vidimo duhove u sjenovitim oblicima, da se emotivno vežemo za nepoznato i da se plašimo stvari koje su nevjerovatne. Gledanje horror filma pruža nam ulazak u taj zastrašujući svijet, daje nam samu esenciju straha bez stvarne opasnosti po život. Iako čudno zvuči, gledanje horror filmova i promatranje uznemirujućih, strašnih scena, te osjećaj straha koji proizlazi iz istoga pružaju nam pravo uzbudjenje i zabavu.
Tamne, primitivne i zbunjujuće osobine koje nas istovremeno privlaće i odbijaju, prisutne su u ovom žanru. Horror filmovi su često kombinirani sa znanstvenom fantastikom kada su prijetnja ili čudovište vezani uz stvari tehnološke naravi ili kada je Zemlja ugrožena vanzemaljcima. Fantastčnii i natprirodni filmski žanrovi ne predstavljaju sinonime horror žanra, mada triller filmovi mogu imati neke veze kada su fokusirani na zastrašujuće ponašanje ubojice-luđaka. Horror filmovi su takodje poznati i po nazivima chillers, scary movies, spookfests i the macabre.
Horror filmovi, kada su dobro odrađeni i kada se manje oslanjaju na zastrašujuće specijalne efekte, mogu biti veoma moćne filmske forme, dotičući se naših snova i straha od iracionalnog i nepoznatog, kao i samog horrora. Neki od najboljih horror filmova samo navještaju stravu na jedva primjetne načine, vješto stvarajući i održavajući atmosferu straha npr. filmovi Vala Lewtona. U horror filmovima, iracionalne sile kaosa i zla neophodno moraju biti pobjeđene i često se ovi filmovi završavaju povratkom na normalnu situaciju i pobjedom nad apsurdnim.
Najraniji horror filmovi bili su u gotičkom stilu – to znači da se radnja odvijala obično u sablasnim starim zdanjima, zamkovima ili maglom okruženim, tamnim i mračnim mjestima. Glavni junaci takvih filmova bili su nepoznata, ljudska, nadljudska ili groteskna bića, od vampira, izbezumljenih luđaka, vragova, neprijateljskih duhova, čudovišta, ludih znanstvenika, čudovišta stvorenih od strane čovjeka – poput Frankensteina, dvostrukih ličnosti tipa Jekyll-Hyde, raznih demona, zombija, zlih duhova, lukavih nemani, satanističkih zločinaca, opsjednutih osoba, vukodlaka i nakaza sve do još neviđenog, ultimativnog zla. Nastajali su iz različitih izvora: narodnih predaja o nadnaravnim bićima, vješticama, raznih mitova, priča o duhovima, Grand Guignal melodrama, gotičkih ili viktorijanskih romana iz Europe, od kojih su najpopularniji bili oni koje su napisali Mary Shelley ili irski pisac Bram Stokera. Na mnogo načina, njemački ekspresionistički nijemi filmovi bili su vodeći i postavljali su mjerila unutar žanra kada se govori o horror filmovima i filmovima o natprirodnom toga doba.
Najraniji horor filmovi: čudovišta, vampiri i ostalo
Prvi horor film, koji je trajao samo tri minute, djelo je domišljatog francuskog tvorca filmova Georgesa Meliesa, a zvao se Le Manoir Du Diable (1896) (aka The Devil's Castle) – a sadržavao je neke elemente kasnijih filmova o vampirima.
Još jedan vrijedan spomena i utjecajan film, začetnik horor žanra bio je njemački nijemi ekspresionistički klasik, Das Kabinett des Doktor Caligari (1919) (aka The Cabinet of Dr. Caligari) koji je režirao Robert Wiene, o karnevalskom hipnotičkom-terapeutu koji se zove Dr. Caligari (glumio ga je Werner Kraus) koji priziva blijedolikog, visokog Ćezarea obučenog u crni triko (Conrad Veidt) koji mjesečari (i opsjednut je ubojicom). Sjenovita, uznemirujuća, izobličena i košmarska kvaliteta sablasnog i stilski izvrsnog “Caligari-ja“, s vijugavim prilazima, izvaljenim vratima, skučenim sobama, nadvišenim gradjevinama i iskošenim gradskim predjelima, postignut je u studiju. Film je stigao u Hollywood dvadesetih godina dvadesetog stoljeća i kasnije utjecao na klasični period horror filmova tridesetih – uvodeći mnoge standarde horror običaja. Kao i u mnogim klasicima - npr. Invasion of the Body Snatchers (1956) - originalna priča je bila izmjenjena (izmjene su uvjetovane time što su vlasti originalnu priču smatrale sumnjivom i poremećenom) i ponavljavanje scena u filmu uređajem za formiranje kadra (uglavnom epiloga i prologa) ublažilo je njegovu poruku. Ovo je uzrokovalo da film u stvari bude obmanjujuća noćna mora u psihotičnom pacijentovom snu, na taj način razblažujući razornu prirodu originala.
Najraniji film o vampirima režirao je Arthur Robison. Bio je to njemački nijemi film Nachte des Grauens (1916), aka Night of Terror, sa čudnim vampirolikim ljudima. Mađarski film Drakula halala (1921), aka The Death of Dracula, bio je prva adaptacija novele o vampirima Dracula koju je napisao 1897. godine irski pisac Bram Stoker.
Prvi pravi film o vampirima također je djelo europske kinematografije – F.W. Murnau režirao je dugometražni Nosferatu, eine Symphonie des Grauens (1922.), aka Nosferatu, A Symphony of Terror. To je bila neovlaštena filmska adaptacija Stokerovog romana Dracula s Max Schreckom u glavnoj ulozi prvog ekraniziranog vampira – misterioznog aristokrata koji živi u udaljenom Bremenu po imenu Grof Orlok. Zbog problema oko autorskih prava, vampir je nazvan Nosferatu umjesto Dracula i radnja je preseljena iz Transilvanije u Bremen.
- 22:23 -
Komentari (10) - Isprintaj - #