ŽIVAN GAVRILOVIĆ
spomenik Živanu
Htio bih reći par riječi o srpskoj kraljevskoj avijaciji ili jugoslavenskoj kraljevskoj avijaciji kako se ona zvala nakon 1918. potaknut primjerom mog strica Živana Gavrilovića koji je bio jedan pilot kraljevske avijacije, a koji je tragično izgubio život 1935. Danas postoji na mjesnom groblju u Raduši u Šumadiji, Srbija, spomenik Živanu Gavriloviću u obliku obeliska na čijem se vrhu nalazi metalna maketa aviona na kojem je poginuo. Njemu u slavu te je godine eskadrila jugoslavenske avijacije preletjela u niskom letu nad posljednjim Živanovim počivalištem i ja sam tim povodom objavio na društvenim mrežama njegovu fotografiju, ali me je čitateljstvo u čudu pitalo zar je istina da smo mi već 1935. imali svoju avijaciju? Da, mi smo imali ili bolje rečeno Srbija je imala avijaciju znatno ranije od ove godine 1935., a ja ću ovom prilikom samo navesti slučaj pilota Mihaila Petrovića koji se danas drži prvim srpskim pilotom. On je rođen u Kragujevcu 1884., a poginuo je 1913. nad Skadrom i on je bio prvi srpski pilot sa pilotskom dozvolom broj 1. i bio je prvi srpski pilot koji je izgubio život na borbenom zadatku. Pripadao je prvoj grupi od 6 srpskih pilota školovanih u Francuskoj 1912.
Kad je srpska vojska pozvala dobrovoljce, da se prijave za obuku za pilote, među njima je bio i narednik Mihajlo Petrović koji je onda poslan u jednoj od prvih grupa u Francusku na obuku za pilote. U Francuskoj je pošao u Farmanovu pilotsku školu u Etampsu i nakon 20 dana obuke kao prvi u grupi izvršio svoj prvi samostalni let, a kasnije i druge ispite i postaje prvi srpski pilot aviona sa diplomom. Imao je međunarodnu licencu FAI br. 979, a srpsku br. 1. Sudjelovao je u borbama u Balkanskim ratovima 1912. i tu je sudjelovao u borbama Primorskog aeroplanskog odreda čiji je prvi borbeni zadatak bio da se pruži zračna podrška trupama koje su opsjedale Skadar. U blizini Skadra je i poginuo 1913. Njegov mlađi brat, također se zvao Živan kao što se i moj stic zvao Živan. Ne mora biti neka koincidencija, jer su se u ono vrijeme u Srbiji svi ljudi znali. Tako se odmalena znalo, da će Živan Gavrilović biti pilot.
U velikoj i utjecajnoj Janesovoj "Enciklopediji borbenih aviona Prvog svjetskog rata" na str. 217 spominje i srpska avijacija, tj. tipovi aviona koje je koristila Srbija u Prvom svjetskom ratu i da je do kraja rata Srbija imala znatnu avijacijsku flotu. Od tada se u njenom sastavu nalaze i dosta moderni strojevi. Međutim, Janes napominje kako Srbija nije gradila vlastite strojeve i da je rat onemogućio nabavku novih strojeva i da je nekoliko francuskih pilota letjelo na strani Srbije sa njihovim vlastitim strojevima i to u Srbiji u prvim godinama rata, a među njima su bili M.M. Paulhan i Martinet, dvojica od prvih francuskih pilota. Nakon porobljavanja Srbije, srpske trupe koje su uspjele pobjeći ponovo su reorganizirane od strane Saveznika u Grčkoj i bile su opremljene sa vlastitim letećim servisom. Ovo je bilo omogućeno srpskim oficirima koji su bili piloti i francuskim avionima koje je opskrbila Francuska. Neki od ovih oficira koji su letjeli kao piloti na kasnim RNAS učinili su znatan, štoviše izuzetan rad tijekom borbi sa Bugarima i Austrijancima, ali Janes napominje kako balkanski Slaveni uzeti u cjelini nisu osposobljavali za pilote niti su gradili svoje strojeve niti svoje avione niti su raspolagali aero mašinskom mehanikom.
Ja mislim da je to jedna velika predrasuda Janesa u pogledu našeg učešća u stvaranju svjetske avijacije, jer smo na nebu prisutni od prvih dana pojavljivanja svjetske avijacije
Dakle, Živan Gavrilović je tragično izgubio život leteći na avionu, a mnogi su okončali svoje živote po gudurama i jarugama naše zemlje, a neki su krenuli dalje u svojim potragama za smislom našega života, samo ne znamo sasvim pouzdano dokle su došli.
Živan Gavrilović
