Uvodenje u Novi zavet, Dzon Drejn

Tumači - krivci za "genocidnost" biblijskog štiva
Uvođenje u Novi zavet, Džon Drejn

Najčitanija knjiga na svetu, Biblija, sa svakom novom generacijom čitalaca donosi i nova, sve složenija i multidisciplinarnija tumačenja. Takvo je, nesumnjivo, i kapitalno dvotomno istraživanje Džona Drejna, profesora religioznih studija na Stirling univerzitetu: "Uvođenje u Stari zavet" i "Uvođenje u Novi zavet".
Složenost štiva Starog zaveta, čije arheološke tragove i narativne slojeve Drejn situira unutar više od dve hiljade godina nastajanja, uslovila je i pristup autora koji je želeo da priče koje čine strukturu ovih svetih spisa sagleda u njihovom ukupnom istoprijskom, religioznom, književnom, etičkom, pravnom. Sociološkom ... kontekstu vremena u kome su nastajali, kao najsublimniji vid duha tog drevnog civilizacijskog doba, ili, kako to Drejn naziva, u "životnoj realnosti sveta u kojem su napisane".
Na početku, autor iscrpno analizira strukturu i prirode svakog pojedinog segmenta, s jedne strane, na osnovu sadržine, kao i žanrovsku tipologiju, s druge strane. Najveći deo "Uvođenja u Stari zavet" posvećen je prepričavanju biblijskih pripovesti, otprilike hronološkim redosledom, usput oslikavajući istoriju izrailjskog naroda, onako kako se ona ogleda na fonu sudbina pojedinačnih junaka i kroz starozavetne priče i legende.
Jedna od zamerki koje su Drejnovom odista ambicioznom zahvatu uputili konzervativniji kritičari, jeste to što njegova tumačenja polaze od pretpostavke da su istorijski podaci, izneti u Bibliji, uzeti kao manje više dati i kao dovoljna tačka oslonca današnjim istraživačima, i retko se dovode u sumnju. Ta zamerka međutim, ne mora da utiče na ukupan domet knjige, ukoliko se ona ne prihvata kao striktno istorijska literatura, već pre, neophodni vodič u raznim vidovima tumačenja Biblije u književnosti i umetnosti, zatim za sociološka istraživanja, za razumevanje drevnog prava, običaja i uopšte društvenih studija svih profila, ne samo religioznog.
U istom s pravcu kreću se i istraživanja Drejna u "Novom zavetu", koji je posvećem svim socijalno-istorijskim premisama koje su prethod ile, i onim koje su bile vladajuće u vreme rođenja Hrista, zatim njegovom životu, suštinskim elementima i smislu njegovog učenja, sledbenicima, kao i sintezi posledica i značaja tog učenja, jevanđeljima, te kasnijim interpretacijama novozavetnih zbivanja. Posebno zanimljiv za čitaoce koji ovoj knjizi prilaze ne kao stručnjaci, već iz intelektualne radoznalosti, jeste deo koji se osvrće upravo na ta, "laička" tumačenja, koja su neretko vodila do određenih nerazumevanja i pogrešnih dedukcija.
Drejn, naime, dopušta mogućnost da su određeni delovi biblijskih spisa usvojeni kao alibi i primenjivani u sklopu novije kolonijalističke kulture, ali, dodaje, da pokretača istorije zapadne imperijalističke ekspanzije u proteklih hiljadu godina i duže ne treba tražiti u samoj Bibliji, već u onima koji su ih tumačili i primenjivali na ovaj način. Drejnov najjači argument za to su milioni Jevreja i hrišćana svih vremena i sa svih meridijana (naročito onih hrišćana koji danas ne pripadaju zapadnom svetu) "koji su ove priče čitali i ne samo da nisu njima bili podsticani da se upuste u etnička čišćenja i postanu rasisti nego su bili pokrenuti u sasvim suprotnom smeru".
Drejn vrlo detaljno analizira, i u ovom i u prethodnom odeljku,otkud su se u pojedinim slojevima Biblije mogli pojaviti neki rasistički, genocidni, i, rekli bismo, sa današnjeg stanovišta ljudskih prava, "politički nekorektni detalji". Izvorni tekstovi istorijskih priča iz Starog zaveta ne sadrže podsticaj na genocid, već njih sadrže urednički komentari kojima su te priče naknadno "uređivane" i povezivane, eksplicitan je Drejn. Ti priređivači su uzimali u obzir čitavu potonju istoriju Izraila i Jude, zajedno sa vavilonskim ropstvom i onim što se potom zbilo, tražeći razloge za razorna zbivanja ropstva u neuspesima ovih prvih generacija da istrebe Hanance. "Drugim rečima, masovni genocid koji deluje kao tako veliki moralni pro0blem zapravo se nikad nije ni desio nego je on proizvod one vrste razmišljanja o rasnoj čistoti koja je potekla tokom kasnije istorije, naročito posle vavilonskog ropstva."
Analizu recepcije Biblije Drejn razvija i na kraju svog drugog dela, "Uvođenje u Novi zavet", zapažanjima o kulturološkim razlikama u čitanju i positovećivanju sa biblijskim likovima između čitalaca sa Zapada i onih sa Istoka, kao i uzrasta, pa i pola čitalaca. Tako će, veli Drejn, muškarac drukčije čitati priču o Isusovom susretu sa ženom uhvaćenom u preljubi od žene." Najzad, pomenimo i da su obe Drejnova "Uvođenja" strukturno komponovana od dve vrste materijala: od osnovnog štiva koje bi moglo biti jedan opšti kurs predavanja za sve, i margina ( marginalija, bolje reći) u kojima se detaljno razrađuju i nude dublji uvidi u pojedine probleme naznačene površno u opštem delu priče. To jeste veoma lukav i mudar pristup, samo što je, rekli bismo, tokom nastanka, materijal sa margina prerastao prvobitnu nameru (ukoliko je ona postojala) i "pojeo glavnu priču" postavši knjiga u knjizi.

V. R.