Novčanice izbjegličke vlade Kraljevine Jugoslavije u Londonu – tzv. „Londonska serija“
Razume se da je pred Jugoslovensku narodnu banku u emigraciji moralo da se postavi i pitanje izrade novih jugoslovenskih novčanica za svrhu zamene okupacijskog novca po oslobođenju zemlje. O tome se raspravljalo u samoj Vladi interno još sredinom drugog polugođa 1941, a sa nadležnim engleskim faktorima počev od oktobra 1941. Pitanje o kome je reč bilo je prvi put pokrenuto kao hitan zadatak tek na zajedničkoj konferenciji Komiteta ministara za obnovu zemlje i Odbora za pripremu obnove zemlje, koja je održana 12. oktobra 1942. Na osnovu mišljenja izraženih na tom sastanku, predsednik Vlade Slobodan Jovanović izdao je nalog ministru finansija i ministru trgovine i industrije dr Juraju Šuteju kao i guverneru Narodne banke Dobrivoju Lazareviću da izvole „spremiti za sednicu Ministarskog saveta referat po pitanju pripreme novih novčanica".
U skladu sa ovim uputom, ministar finansija je, u saradnji sa guvernerom Narodne banke, odmah pristupio izvršenju. U tom cilju je, na osnovu razgovora i prepiske vođenih tokom jednogodišnjeg perioda, podnosio Ministarskom savetu nekoliko referata, od 26. oktobra i 23. novembra 1942. i od 15. marta 1943.
Na osnovu ovih referata je Ministarski savet doneo konačnu odluku tek na sednici od 9. aprila 1943, sa nekim kasnijim izmenama i dopunama.
Shodno toj odluci, čije je izvršenje bilo povereno staranju delegata Ministarstva finansija dr Nebojše Dimovića i guvernera Narodne banke Dobrivoja Lazarevića, štampane su u Engleskoj, u toku 1944. godine, nove jugoslovenske dinarske novčanice u apoenima od 1.000, 500,100, 25,10 i 5 dinara, u ukupnom nominalnom iznosu od 10.350,000.000 dinara. Važno je istaći da su Dimović i Lazarević ovaj posao obavljali ne samo sa znanjem već i uz stručnu pomoć engleskog Glavnog trezora (Ministarstva finansija) i Engleske banke. Oni su im sa punom gotovošću davali savete i bili pri ruci, kako u pogledu načina štampanja, količine, nominalnih iznosa i dimenzija banknota, tako i u pogledu koštanja, vrsta papira i firmi koje bi izradile papir i štampale novčanice.
Hartija je nabavljena kod širom sveta poznate engleske fabrike Portals Limited, Laverstoke Mills, Whitchurch, Hants. Štampale su dve isto ta-ko čuvene engleske firme, i to - banknote od 1.000, 500 i 100 dinara kod firme Bradbury, Wilkinson & Co., Ltd., New Maiden, a novčanice od 25,10 i 5 dinara kod firme Thomas De La Rue & Co., Ltd., Haywarde Heath, Sussex.
Ukupno je štampano po apoenima:
Za ovu svrhu bilo je utrošeno 102 1/4 tone novčane hartije u vrednosti od 18.610„14„07 engl. funti, dok je za pakovanje gotovih novčanica bilo upotrebljeno ukupno 2.106 sanduka. Plaćeno je: 59.450 engl. funti za štampanje novčanica od 1000, 500 i 100 dinara i 94.562„10 funti za štampanje novčanica od 25, 10 i 5 dinara, što sa 1.200„01„09 funti za osiguranje i lagerovanje novčanica čini ukupno 155.213„01„09 engl. funti.
Pri tome su date cene obuhvatale i vrednost upotrebljene hartije, troškove uobičajene pripreme (izrada crteža i klišea), kao i troškove oko pakovanja i isporuke novčanica. Njihov opis, po uprošćenoj šemi, izgledao bi ovako:
Apoeni
kako je napred označeno, tj. od 1.000, 500, 100, 25,10 i 5 dinara
Potpisi
Na licu novčanica bili su potpisi ministra finansija i guvernera Narodne banke, i to na sledeći način:
levo: „Za Nadzornu vlast Ministar finansija Dr J. Šutej"
desno: „Guverner Narodne banke Dobrivoje Lazarević"
Sve ovo bilo je ispisano ćirilicom, izuzev potpisa dr Šuteja latinicom.
Datum izdanja
Novčanice su bile bez datuma izdanja, izuzev što je kod tri viša apoena stajala na licu oznaka: „Serija 1943"
Klauzula o falsifikovanju
Na novčanicama nije bilo uobičajene klauzule koja upozorava potencijalne kriminalce da je falsifikovanje novca kažnjivo po zakonu, jer kako je to rekao tadašnji ministar finansija u svome izveštaju „to i onako ne smeta falsifikatoru, a mnogo bi smetalo novoj manjoj dimenziji novčanica".
„Plaća donosiocu"
U svome već pomenutom izveštaju od 15. marta 1943, ministar finansija je izneo mišljenje „da riječi plaća donosiocu nemaju velikoga smisla, ako se ne kaže, šta se plaća" i da bi se „ako Vlada pristaje, to moglo ispustiti". Vlada nije pristala, pa su citirane reči ostale i tom prilikom na jugoslovenskim novčanicama. One su se zadržale i na novčanicama emitovanim kasnije u oslobođenoj zemlji, da bi, kao neadekvatne, nestale tek na bančinim novčanicama sa datumom 1. maj 1955, koje su puštene u opticaj 25. aprila 1957.
Tekst
Tekst na licu ispisan je ćirilicom, a na naličju latinicom, i glasio je:
Na licu: „NARODNA BANKA / Kraljevine Jugoslavije / plaća donosiocu / (slovima) ... dinara“ uz oznaku apoena i cifrom u sredini i svakom uglu.
Na naličju: „KRALJEVINA JUGOSLAVIJA / (slovima) ... dinara“ uz oznaku apoena i cifrom, i to kod tri viša apoena samo u donjim uglovima, a kod tri niža apoena u svakom uglu.
Dimenzije
Karakteristika ovih novčanica u pogledu njihovih dimenzija je u tome što tri viša apoena imaju podjednaku širinu, a isto tako i tri niža apoena, s tim što svaki ima različitu dužinu. Tačne dimenzije ovih novčanica vide se iz sledećeg pregleda:
Boje i crteži
Kod svake novčanice boje su iste (ili veoma slične) na licu i naličju. Što se tiče crteža, on je kod svih novčanica na licu isti: u sredini, u ovalu lik monarha, dok su na naličju razni pejzaži odnosno objekti, prema sledećem pregledu.
Međutim, ove novčanice nisu dočekale da budu prenete u zemlju i upotrebljene kao zakonsko sredstvo plaćanja.
Apoen / Boja / Crtež na licu / Crtež na naličju
1.000, zagasito plava lik monarha, Boka Kotorska
500, braon, lik monarha, velika fabrika (možda „Zenica")
100, svetlo zelena, lik monarha, velika strugara, pored reke sa mostom
25, svetlo plava, lik monarha, spomenik Neznanom junaku na Avali
10, svetlo crvena, lik monarha, polje pokriveno klasjem žita
5, zagasito zelena, lik monarha, plninski pašnjak sa stadom ovaca
Slike svih novčanica pogledajte ovdje.
Autor: Miodrag Ugričić
Izvor: Novac u Jugoslaviji za vreme drugog svetskog rata, NBJ, Beograd, 2000.
Slike: www.serbia-money.ru
Ključne riječi: papirni novac, Kraljevina Jugoslavija, izbjeglička vlada, Londonska serija, 1943.
Keywords: banknotes, Kingdom of Yugoslavia, government in exile, London series, 1943
English title: Banknotes of Yugoslavian Royal Government in London in WWII
Translate this article on English with Translate Google.
|
