STO (PRE)OSTANE POSLIJE BANDITIZMA GOJE(GOJKO SUSAK),JADRANKA(PRLIC)TUTE(MLADEN NALETILIC),STELE(VINKO MARTINOVIC)PRALJKA(GENERAL SLOBODAN PRALJAK),DARIJA(KORDIC),IVICE(RAJIC)...
NOVE CELE-KULE-1
Putovanje od Mostara prema moru nema vise onog dojucerasnjeg ljetnog sarma nestrpljivih naslucivanja skorog susreta sa Jadranom.Poglede zakivaju i osjecanja sledjuju zgarista.Tragovi bezumlja.Stopala ljudskog nistavila.Otisci ludila.
Od svjeze grobnice Starog mosta do neronovskih fasistickih bestijalnosti u Pocitelju,na desnoj strani asfaltne trake,sto ce reci:na ledinama donedavnih vinograda i vrtova onih koji su stanovali lijevo od puta na obroncima i pribrdju-nicu tri savremena urbana naselja.Iz opisa na tablama vidi se da ih podize vlada Republike Hrvatske,a sahovnice sto na usijanom celopeku titraju jasno govore da dirigovanog svehrvatskog domoljublja pri svemu tome ne manjka.Naprotiv.Oko,inace,ne moze pronaci ni jednu federalnu ili bilo kakvu drugu bosanskohercegovacku oznaku.Krizeva je na svakom koraku-Bog medju katolickim hrvatskim stadom,u to nema sumnje,veoma je prisutan.Bozje stado je premocno.
Pred Bunom takvo je jedno satelitsko naselje.Sasvim je obicna slucajnost sto su urbanisti i arhitekti davno prije Tudjmanove ere ovakve urbane segmente nazvali satelitskim-sada se zivot poigrao i,doista,
i donatori,i stjegovi,i krizevi pricaju na svoj nacin na ovoj hercegovackoj pripeci otuznu i tragicniu pricu
o satelitima koji misle tudjom glavom i pomicu se na tudje dogme.Prava parada tudje upletenosti i nasilja.Sartre kaze da je nasilje korisno samo onome koji nema sta da izgubi.
Na lijevoj strani puta na istom mjestu nizovi su uzasnih zgarista domova onih koji su do juce obradjivali
polje i brali grozdje.Tih sada tamo vise nema.To znaci da su srpske i muslimanske kuce razvaljene,poharane,popaljene i,kao takve,ostavljene carstvu gustera i zmija.
Naredno,istovjetno naselje u neposrednoj je blizini drevnih Zitomislica.Preko puta,na lijevoj strani,ista avetinjska pustos:iste razvaline,ista bestijalnost,iste asocijacije.Ni traga drevnom pravoslavnom manastiru ciju je izgradnju-ili obnovu,ko zna-odobrio 1566.godine nevesinjski kadija Petru i Jovanu iz porodice Hrabrenih.U krsu zdrobljenog kamenja nema ni traga steccima starobosanskih predaka iz 14.vijeka sa impresivno isklesanim kolazima lova na jelene i kolom muskaraca i zena.I ovdje su danas krizevi i sahovnice.Krstovi su brutalno zdrobljeni.
Trece naselje navjestava,bar u mislima,blizinu Pocitelja,naselja koje se spominje 1444.,da bi nakon toga 1471.godine postajalo sve znacajnijim kulturno-istorijskim kompleksom islamske kulture.Ni tu razvaline ne manjkaju.Cuvena dzamija barbarski je srusena.Uz tri"oficijelna"kriza,fasade originalnog istocnjackog graditeljstva ukrasene su danas"krizevima inata",kako ih naziva uzoriti kardinal Vinko Puljic,ljuteci se javno da nece valjda on,kardinal uzoriti,ici da skida te uzvisene crkvene simbole.Kardinal je,i ne htijuci,podcijenio vlastitu Crkvu.Sto ce svi ti krizevi ako stado ne slusa i ne postuje savjet vrhovnog pastira Katolicke crkve na ovim prostorima?
Prizori dobrano izdjikalih satelitskih naselja i uzasne razvaline i pustos preko puta njih,sumorna su simbolika nase ukupne ovovremene nesrece.
I na ovom hercegovackom kutku zbiva se neka vrsta nepisanog,ali upecatljivog trijumfalizma jedne plemenske pohare.Satelitska naselja,izgradjena rukom tudjinca za racun onih kojima je namijenjen nov geto kao granicnoj karauli svehrvatske etnicke cistoce,kao da su neka vrsta opomene,surove i nepogovorne,svima koji razmisljaju da bi drugacije moglo biti;koji bi da ponovo rasciscavaju zgarista vlastitih domova,podizu nove krovove i obradjuju zemlju i vinograde preko puta.Lice vise osobenim,nezgrapnim,mamutskim i zastrasujucim cele-kulama.Njihova graditeljska uzornost,svi komfori,crveni krovovi,balkoni,krasne opeke,garaze,dvorista,javne zgrade,sve to-u ovom okruzenju ljudskog vandalizma na lijevoj strani puta-gubi svaki humani smisao.Sve postaje ruznom i velikom mrljom jedne kolektivne nacionalne savjesti.
Naselja su vise"naseobe inata"jednog velikodrzavlja i nacionalisticke pohlepe,nego,kako to predstavlja uzoriti kardinal Vinko Puljic,naivni i simbolicni"krizevi inata".Postaju hirom i grubom slikom bezocnosti kakvih u ovoj tuznoj zemlji nije bilo malo.Daleke 1809.godine osioni turski mocnici,za opomenu nemocnim i za gozbu vlastitoj prostoti moci,posijekli su na Cegru 952 glave srpskih ustanika i od
lobanja u Nisu sagradili cuvenu,morbidnu Cele-kulu.
Tudjmanov dar lici i danas,i pored ljepote i atraktivnosti modernih zdanja buducih satelitskih naselja,upravo na to-na veliku i stravicnu ovovremenu cele-kulu.Beskonacni nizovi zgarista na lijevoj strani asfalta nikako-a cini mi se i nikad u ovakvim okolnostima nacionalisticke osionosti-nece moci ni moralno ni ljudski ostaviti po strani mirne savjesti one koji danas-sutra treba da nasele nove kuce darovane od strane Vrhovnika svih Hrvata.Postaju,upravo zbog prisustva satelita o kojima je rijec,dug i nepregledan spomenik u koji su uzidani zivoti citavih autenticnih sela i naselja-oni obuhvataju i kuce,i dvorista,i avlije,i stale,i ljude kojih sada nema,i duse,i patnje svih onih koji su sada ko zna gdje razasuti u raznim zbjegovima i osamama.Ceznu za svojim cele-kulama.
Rijec je o moralu jedne velikodrzavne politike i ideologije.Citav apsurd na silu izniklih naselja na prostorima popaljenih,protjeranih,opljackanih i poubijanih autenticnih zitelja u stvari je okrenut prema onome koji naspram te kolektivne nesrece gradi i daruje na tudjem tlu moderna satelitska naselja samo jednom plemenu i samo jednom stadu.
Nije tesko zakljuciti da u ovom slucaju razvaline na lijevoj strani puta od Mostara prema moru simboliziraju razvaline jednog morala-jednosmjerna moralna zastita buducih zitelja satelitskih naselja samo su licemjerje velike i tragicne velikodrzavne pohlepe.
Teoreticari kazu da se od svih drustvenih pravila moral karakterizira svojom efikasnoscu i autonomnoscu.Sistem shvatanja o dobru i zlu interiorizira se u jednoj zajednici i njenim clanovima.Djeluje iznutra.Moralna svojstva nazivaju se vrlinama.
Denis Diderot(1713.-1784.)kao da se sa tih istorijskih daljina sprda sa recenom danasnjom hercegovackom verzijom moralnih vrlina.On kaze da ljudi hvale vrlinu,ali je mrze,bjeze od nje-iz nje
struji hladnoca,a u ovom svijetu noge ne smiju da zebu...
(Aziz Hadzihasanovic-"VRIJEME PROSLO-VRIJEME SADASNJE")
|
