Do posljednjeg dana, Rade Serbedzija

Tuđinac
Do poslednjeg daha, Rade Šerbedžija


Šerbedžijini „autobiografski zapisi i refleksije“, od onih inspirisanih ličkim detinjstvom, jugoslovenskom, pa apatridskom (ljudskom i umetničkom) zrelošću, do onih koji se odnose na današnje okolnosti njegovog života, prožeti su posledicama patničkih devedesetih godina koje egzistencijalno određuju autora. Dok se, među najranijim sećanjima, izdvajaju prvo iskustvo (prerane) smrti, ostrašćene dečačke igre vojevanja i lik dede Vujadina, čije je pečalbarstvo slutnja budućih Radetovih lutanja, dotle su portreti (znamenitih) prijatelja i saradnika „retuširani“ biranjem jedne od zaraćenih strana i razvrstani na one koji ga vole i na one koji ga više ne poznaju. Pronašavši utočište, lično i glumačko ispunjenje u belom svetu, Šerbedžija pokušava da i sebi i drugima objasni šta se (sa njim i „bratstvom i jedinstvom“) dogodilo i da se, kao nepokoleban angažovani umetnik koji se nada da „riječi dolaze do ljudi“, donkihotovski izvini što nije uspeo da (oružjem poezije) izmiri narode, zaustavi rat i promeni svet.

Za ovog glumca i boema pripovedanje je performans; on upečatljive događaje (nastup pred Titom, bekstvo iz Sarajeva, Kjubrik-iskustvo) uvek doživljava kao delove „nekakvog scenarija“, u teškim situacijama (agonija bolesne majke, nezvaničan progon iz Hrvatske) se preobražava u Hamleta, Per Ginta, Ivicu Kičmanovića ili Aleksandra („Pre kiše“), a o ljudima često misli kroz prizmu poznavanja Dostojevskog, Krleže, Marinkovića ili Ujevića. Od ubedljive i gorke teorije glume (kao faustovski skupe mudrosti) i lirike, čiju stilsku razbarušenost nastoji da nadoknadi samouverenošću, Šerbedžija tone do šmekerskih kozerija i kafanskih šala, ogledala našeg (bizarnog) mentaliteta, do uvreda i psovanja (omraženih političara), bučnog izraza nezaraslih rana i izgubljenih bitki.

Vesna Trijic