Vizija apokalipse
Jovan ZIVLAK 23.08.2004, 18:39:08
OD pripovedačke knjige "Gvozdena zavesa", znamenitog romana "Hazarski rečnik", "Predela slikanog čajem" te novijih dela, Milorad Pavić je prekomponovao sliku, ne samo savremene srpske proze, nego i uticao da se klasična dela naše književnosti čitaju i razumevaju drugačije. Svaki bitan pisac u sistem nacionalne književnosti unosi materijalizovanu sliku vrednosti koja menja ustanovljeni poredak, osvetljavajući taj poredak drugačijom svetlošću i menjajući njegovu konfiguraciju, u znaku prekodiranja dominacije ideološke i samoostvarene ljudske istorije i njenog trijumfalizma.
Za čitaoca, roman "Predeo slikan čajem" se otvara kao jedna vrsta zagonetke. Očekivanja da ćemo otkriti jednu simuliranu celinu, osobenu predstavu stvarnosti u sferi mogućeg bivaju izneverena. O čemu pripoveda i kako pripoveda Pavić. Roman je podeljen u dve knjige: "Mali noćni roman" i "Roman za ljubitelje ukrštenih reči". Prva knjiga je jedna vrsta telemahije, potrage glavnog junaka Atanasija Svilara, arihitekte, za ocem koji je kao pripadnik kraljevske vojske nestao u ratu, a drugi deo je pripovedačevo ukrštanje junakovog života u izgnanstvu, sada zvanog Atanasije Fjodorovič Razin, prepletenih priča o sudbini Vitače Milut, njegove druge žene, i rekonstrukcija beležnica na čijim su koricama predeli sa Titovim vilama slikani čajem, a na unutrašnjim listovima njihovi arhitektonski opisi i razne beleške glavnog junaka. Pavić koristi različite tipove pripovedačkog govora, od sveznajućeg pripovedačkog govora pisca, dramatizovanog pripovedanja junaka, epistolaranog, dijaloškog, apokrifnih spisa koje uključuje u roman, pseudodokumentarističke građe, esejističkog modusa u promišljanju sudbine, svrhe i smisla života, kao i deziluzionističkog razgovora sa čitaocem u kojem podriva naša uverenja o prirodi romana i čitaočevog statusa i odnosa sa njim.
Ako je roman smešten u vreme od međuratnih godina dva svetska rata do savremenog doba, u kojem se glavni junak kreće od saznanja sopstvene egzinstencijalne promašenosti, do sudbinskog otkrivenja da je njegov otac neko drugi, a ne onaj za kojim traga, i da je njegova ljubav i životna saputnica ne ona s kojom živi, nego ona sa čijim je telom silazio na dno, onda se pretpostavljena priča podriva, proširuje i razliva u različitim pravcima, uključujući u svoje tkivo okvirne ideje iz hrišćanskih hilandarskih kanona, različite apokrifne priče koje služe kao matrice za razumevanje sudbine junaka ili složene porodične povesti koje kao nukleusi predodređenosti u drugom vremenu oblikuju živote junaka.
U posleratnom traganju za ocem, junak prepoznaje u Hilandaru svoju idioritmičku, samačku prirodu u opštežiteljskom svetu, svoju sudbinu arhitekte koji stvara zgrade bez senki, ali sa oštežiteljima pisac uvodi i jednu vrstu interpretacijskog okvira za sudbinu zajednice, nacije, graditeljstva, dezindividualizacije, ali i katastrofa i seoba. U atoskoj priči o Grku koji je postao Bugarin, uključuje se obrazac novog identiteta junaka koji umesto Svilara postaje Razin, da bi u pretpostavljenoj smrti ponovo postao Svilar. Jedan život se preokreće od beogradske predratne mladosti, savezničkog bombardovanja Beograda, čudesnih lektira, jezika i ljubavi, potrage za ocem, braka sa Stepanidom i sina Nikole, do konvertitstva i odlaska u Beč sa Vitačom Milut, i bogatstva u Americi.
U tim pavićevskim preokretima, u kojima se nastanjuju mrtve duše i mešaju prividi i stvarnost, patos poezije i apokalipsa ljudske proze, izranjaju srodstva i nasledstva Riznića, Pfistera, Naka... i zlo i lepota u poetskim i grotsknim evokacijama nezavršive anabaze njegovih junaka i njihovoh predaka, od Beograda, do Trsta, Beča i Pešte, od Sent Andreje, Odese do Bačke i Banata, od čvrste morfologije graditeljstva i raskoši oblika, do senki, snova, blata i ništavila. Atanasije Svilar alijas Razin, samac i idioritmik koji traga za ljubavlju u kojoj nema poroda i stvara dvorove i vile jednog bivšeg opštežiteljskog vladara prenoseći ih iz minulog sveta u novi još kobniji, koji otkupljuje i gospodari budućnošću, stvarnošću i prividima u koji je i Razin kao paradoksalni talac uključen.
Ovaj roman se može razumeti kao parafraza apokalipse, kao izveštaj o sutonu sveta, o palim anđelima koji nadmašuju Satanu, o grehovima i izobličenjima, o uzaludnim traganjima za nebeskim uzorima, o smrti koja se umnogostručava, u stvarnom životu, u romanu i u kulturi. I sneg koji u Titovoj rekonstuisanoj vili na reci Potomak veje iz rashladnih uređaja prekrivajući čitav život Atanasija Svilara jezom ništavila u kojoj se pojavljuje odojče koje mu zapoveda da ga ljulja završni je akord jedne vizije postmoderne apokalipse. Traganje za nebeskim uzorom završava u hladnoći izobličavajućih ogledala, u hladnoći sveta koja nas poništava.
Igre i paradoksi
IZA pavićevskog podrivanja klasičnih pripovedačkih obrazaca, fragmentarnosti, jezičkih paradoksa, ukidanja klasičnih shema temporalnosti, deziluzionizma romaneskne strukture i igre sa uključivanjem čitaoca u rešenje ukrštenice, leži dubinska intencija reinterpretacije opštevažećih kulturnih i istorijskih shema. U njegovim rečenicama nema patosa, kao što u njegovim uranjanjima u različite regije bića nema emocionalizma. Međutim ima potresa i jedne vrste neodređenog sveprožimajućeg bola nad stvarima sveta.
Post je objavljen 24.08.2004. u 16:35 sati.