Mnogi od pripadnika komandnog sastava VKJ za vrijeme Aprilskog rata 1941. ne bi zaslužili da se o njima piše, jer su svojim izdajničkim i kukavičkim ponašanjem osramotili svoju domovinu. Ali ipak, smatram da je potrebno reći ponešto o njihovim, veoma različitim, ponekad i dramatičnim, sudbinama za vrijeme i nakon rata. Poanta je u tome da se shvati do kakvog sve rastrojstva u redovima jedne vojske može doći uslijed djelovanja razornih faktora propagande i specijalnog rata, za što su, kao što sam to istaknuo u prethodnim postovima, ponajviše zaslužni djelatnici tajnih službi Abwehra i MI-6.
Jugoslavija je bila kao država jedna od najvećih stradalnika 2. svjetskog rata, zajedno sa Poljskom i Sovjetskim savezom. Njena je tragedija, u odnosu na druge dvije države, što su najveći broj ljudskih i materijalnih žrtava prouzročili pripadnici kvislinških formacija, kako u sukobu sa partizanskim, tako i prema civilnom stanovništvu. Pošto su rukovodeći kadrovi svih oružanih formacija potekli (dobrim dijelom) i iz redova VKJ, htio bih reći riječ-dvije o ovim ljudima, koji su se nenadano našli u ratnom vihoru, i bili u kratkom roku prisiljeni učiniti izbor, i opredijeliti se za jednu od strana.
Formalno su zapovjedništvo nad VKJ imali kralj Petar i njegov zamjenik, vojvoda Bojović. Petar II postao je kralj kao 11-godišnji dječak, i u vrijeme početka rata bio je još uvijek maloljetan. Kao što je poznato, rat je proveo u Londonu, gdje je bio uglavnom pod uticajem raznih političara, naročito dr Božidara Purića. Naravno, uslijed svoje mladosti i neiskustva, činio je greške, što ga je u konačnici i koštalo kraljevske krune. U novembru 1945. kada je Jugoslavija proglašena republikom, shvatio je da više nikad neće doći u domovinu. Bio je dosta krhkog zdravlja i umro je 1970. godine, u 47. godini života.
Vojvoda Petar Bojović bio je heroj Balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata. Kada je počeo rat, imao je već 83 godine, i nije imao, bez obzira na visoku funkciju (zamjenika vrhovnog komandanta) ama baš nikakav uticaj na donošenje odluka. Umro je u januaru 1945. u Beogradu, ne dočekavši kraj rata.
Stvarno glavnu ulogu u zapovijedanju nad VKJ imao je armijski general Dušan Simović, čija je vojna funkcija bila načelnik štaba Vojske kraljevine Jugoslavije. U toku Aprilskog rata podnio je ostavku na mjesto šefa Generalštaba, te predložio armijskog generala Danila Kalafatovića, komandanta pozadine Vrhovne komande kao svojeg zamjenika, odnosno nasljednika. Zajedno sa grupom političkih i vojnih funkcionera, odletio je 15. aprila avionom (preko Grčke) za London. Simović se pokazao, kao prvi predsjednik izbjegličke vlade, nesposobnim političarem. Suočivši se sa kritikama svojih kolega u vladi, ali i Britanaca, morao je u januaru 1942. podnijeti ostavku, da bi godinu dana kasnije bio penzioniran. Kada je vidio da će pobijediti NOP, pružio je podršku Titu, te se vratio u Beograd 1945. godine. Učestvovao je kao svjedok na suđenju Draži Mihailoviću. U Beogradu je ostao sve do svoje smrti, 1962. godine.
Brigadni general Borivoje Mirković nakon puča (čiji je bio glavni organizator) postao je komandant jugoslavenskog zrakoplovstva. Nakon bijega iz zemlje u aprilu 1941. i nadalje je u Egiptu vršio dužnost komandanta, ustvari samo male eskadrile koja je uspjela prebjeći, i to do februara 1942., kada je bio smijenjen zbog podrške Simoviću. Potom je neko vrijeme živio u Ugandi (zemlji pod upravom Britanske istočnoafričke kompanije) da bi nakon II svjetskog rata bio primljen kao oficir u RAF (Royal Air Forces), i na tom mjestu je dočekao penziju, 1948. godine. Živio je nakon rata u Londonu, gdje je i umro, 1969. godine. (Inače, kratko vrijeme pred rat doživio je osobnu tragediju, izgubio je najprije suprugu, rodom iz Zagreba, a zatim i kćerku.)
Sa njima dvojicom u London je otišao još jedan general, armijski general Bogoljub Ilić. U vrijeme Aprilskog rata nalazio se na funkciji ministra vojske i mornarice. Nakon tzv. Kairske afere 1942. godine i on je otišao sa funkcije. Bio je penzioniran prvo 1940. godine, pa potom aktiviran od strane pučista. U Kairu je bila formirana 'Jugoslovenska vojska van otadžbine', te je on bio postao njen prvi ministar. No, kratko vrijeme nakon toga, početkom 1942. bio je po drugi puta penzioniran. Do kraja rata se nalazi u Londonu, a onda se vratio u Jugoslaviju, na intervenciju Simovića. Umro je u Beogradu 1956. godine.
JVvO je tada ostala bez ijednog generala. No, 1943. godine u London dolazi brigadni general Đorđe Glišić, pošto je bio oslobođen iz talijanskog zarobljeništva (inače, velika većina generala dospjela je u njemačko zarobljeništvo). On je u Aprilskom rata obavljao dužnost načelnika štaba trupa Primorske armijske oblasti. Prije rata obavljao je razne funkcije, a također je bio vojni ataše, te obavještajni oficir Glavnog generalštaba. Po naređenju kraljevske vlade obavljao je razne dužnosti do kraja rata, te je potom emigrirao u Argentinu. Ne zna se tačan datum, ni godina njegove smrti.
Interesantan je slučaj divizijskog generala Borisava Ristića. Rat ga je zatekao na dužnosti komandanta Murske divizije. Bio je zarobljen od strane Nijemaca, no zbog slabog zdravlja bio je pušten 1942. godine, te se vraća u Beograd. Djeca su mu se pridružila NOP-u, pa je i on krenuo za njima, 1944. godine. U ljeto 1944. godine tako stiže u Sremski NOP odred. Kratko vrijeme potom biva prebačen – u Vrhovni štab NOVJ na Visu. Tamo ga dr Ivan Šubašić imenuje na dužnost ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva. Ovu je funkciju obavljao do januara 1945. godine. Nakon rata zajedno sa Simovićem vraća se u Jugoslaviju. Umro je u Beogradu 1967. godine.
Divizijski general Dobrosav Milenković išao je u penziju još 1926. godine, no aktiviran je u vrijeme Aprilskog rata, koji ga je zatekao na dužnosti komandanta pozadine 1. armije. Proveo je tri godine u njemačkom zarobljeništvu, odakle je bio pušten zbog poodmakle životne dobi. No, i on se, poput Ristića bio pridružio NOP, te je bio do kraja rata na dužnosti u Glavnom štabu Srbije. Nakon rata je još dosta dugo poživio pa je tako umro 1973. godine, u 99. godini života.
Ukupno se desetak generala VKJ bilo pridružilo NOVJ, odnosno JA. Među njima je bio i brigadni general Milan Zelenika. On je u I svjetskom ratu bio u austro-ugarskoj vojsci, a nakon I SR se pridružio VKJ. U Aprilskom ratu bio je načelnik štaba 3. armije. Jedinice ove armije su inače jedine izvodile ofanzivna djelovanja, pa je tako general Zelenika bio ranjen, pred Skadrom, nastupajući prema Talijanima, koji su se povlačili. Odveden je u njemačko zarobljeništvo, i u njemu se nalazi sve do kraja rata. Od juna 1945. nalazi se u JA, između ostalog, bio je i načelnk Vojno-istorijskog instituta. Aktivna vojna služba u JNA prestala mu je 1955. godine. Umro je u Beogradu 1969. godine.
U zarobljeništvo je otišlo čak više od 200 generala. Neki su u zarobljeništvu i umrli. Takvu je sudbinu imao recimo general Dušan Trifunović, u Aprilskom ratu komandant 7. armije. I načelnik pozadine 7. armije, general Vladimir Belić također je umro u logoru, baš kao i komandant Ličke divizije gen. Živorad Božić, te također i potpisnik kapitulacije, Simovićev nasljednik, armijski general Danilo Kalafatović.
Manji dio generala, tek njih oko 40, vratilo se nakon rata u Jugoslaviju. Pored već spomenutih Simovića, Ristića i Zelenike, vratili su se još i general Bodi, (Kalafatovićev pomoćnik), komandant 1. grupe armija general Milorad Petrović (umro posljednji od komandanata Aprilskog rata, 1981. u dobi od 99 godina, kao i gen. Milenković), potom komandant 1. armije gen. Milan Radenković, bivši vojni atašei i obavještajni oficiri, generali Ž. Majstorović i Ž. Stanisavljević, i drugi.
Komandant 6. armije u Aprilskom ratu, general Dimitrije Živković, bio je u zarobljeništvu u logoru Osnabrik. Tamo je bio inicijator za osnivanje posebnog dijela, tzv. kažnjeničkog logora D, u koji je bilo upućeno 350 oficira i generala, a kasnije pridodato još oko 400 oficira jevrejskog porijekla, kulturnih i naučnih radnika među aktivnim i rezervnim oficirima, umjetnika, nosilaca otpora njemačkom okupatoru i boraca za kulturnu autonomiju logoraša. Kasnije, u logoru u Verdeu, bila je formirana „Komanda kraljevske jugoslovenske vojske za Nemačku i Bavarsku“, opet na inicijativu gen. Živkovića.
Jedan je veliki raskol bio nastao u redovima zarobljenih visokih oficira aprila 1941.godine, između pripadnika komandnog sastava VKJ, pošto Nijemci nisu smatrali Hrvate, odnosno lica sa mjestom rođenja na području NDH, za neprijatelje. Tada im je naime, bila pružena mogućnost prelaska u HOS (Hrvatske oružane snage), što su oni većinom bili i prihvatili, mada nisu, barem određeni dio njih, prihvaćali ustašku ideologiju. Neki od njih bili su i srpskog i jevrejskog porijekla. Pošto vojska NDH nije imala dovoljno oficira za najviše komandne dužnosti, bili su prisiljeni uzeti i određeni broj nehrvata, što se uostalom i vidi iz njihovih ličnih imena.
Tako je recimo Đuro Grujić, brigadni general, u VKJ na visokoj poziciji načelnika pozadine Vrhovne komande postao u vojsci NDH glavar stožera (tj. načelnik štaba) kod vrhovnog zapovjednika HOS. Praktički, postao je Pavelićeva 'desna ruka', jedan od najpovjerljivijih suradnika. Kod povlačenja na kraju rata, bio je uhapšen u Austriji, te sproveden u Beograd, gdje mu se sudilo za ratne zločine. Osuđen je na smrt i pogubljen u septembru 1945. godine. Na suđenju se nije htio odreći ustaške ideologije. Izjavio je „Ponosan sam što sam pripadnik te vojske, jer iako sam pravoslavne vjere, ipak sam bio i jesam Hrvat“.
Kao i on, tako se opredijelio i Mihajlo Lukić ('Hrvat pravoslavne vjere'), brigadni general Vojske kraljevine Jugoslavije. Imao je ipak nešto bolju sudbinu. Rođen je u Hrvatskoj, te je u I SR, kao i Grujić, bio u austro-ugarskoj vojsci. Postavši nakon I SR oficir VKJ, brzo je napredovao u vojnoj hijerarhiji. Rat ga je zatekao na dužnosti komandanta Triglavskog planinskog odreda. U NDH bio je zapovjednik Osječke divizije, Ličke brigade, te generalni inspektor pješadije. Odlazi u penziju 1943. godine, zbog protivljenja odlasku Hrvata na istočno bojište, da se bore za njemačke legije. Nakon rata mu je bilo suđeno. Odslužio je kaznu od 10 godina zatvora, a potom živio u Zagrebu, gdje je i umro 1961. godine.
General VKJ August Marić, Hrvat, imao je sreću u nesreći, da u ratu padne u nemilost Pavelića, koji ga je poslao u penziju. U Aprilskom ratu bio je komandant Savske divizije, i odmah početkom rata, nakon što je sabotirao jugoslavensku obranu na području za koje je bio zadužen, stavio se na raspolaganje vojsci NDH. Prvo je obavljao istu funkciju, kao i u VKJ, odnosno zapovjednika Savskog divizijskog područja. Kasnije je postao glavar Glavnog stožera domobranstva. Krajem 1941. doživio je nečasni otpust iz vojske NDH, navodno zbog pronevjere novca, te pomaganju pobunjenom stanovništvu u Bosni. Nekoliko je mjeseci bio proveo i u zatvoru, da bi bio rehabilitiran na inicijativu Nijemaca 1942. godine. Naredne je godine bio umirovljen. Nakon rata bio je od komunističkih vlasti oslobođen svake krivnje, za što je imao i pismene dokaze. Živio je mirno kao penzioner u Zagrebu, gdje je i umro godine 1957.
Pukovnik zrakoplovstva VKJ Dragutin Rubčić, imao je u Aprilskom ratu neslavnu ulogu, pošto je sabotirao svoju visoku komandnu funkciju (kdt 1. lovačke brigade), te onesposobivši vlastiti avion IK-3, izbjegavao pružiti aktivan otpor okupatorskoj avijaciji. Odmah po uspostavljanju NDH stavlja se na raspolaganje domobranstvu. Krajem 1941. i početkom 1942. je zapovjednik škilske pukovnije. Tokom 1942. je komandant aerodroma u Banja Luci. Sredinom 1944. je unaprijeđen u čin generala, te imenovan zapovjednikom letaštva Vojnog zrakoplovstva NDH. Na samom kraju rata bio je preletio u Austriju, potom bio prebačen u Italiju. Iz Italije je pobjegao u Argentinu, gdje je živio sve do smrti, godine 1986.
Dragutin Helbich bio je potpukovnik VKJ, u Aprilskom ratu načelnik štaba Ibarske divizije. Ibarska divizija, na položajima oko Uroševca, bila je rezerva 3. grupe armija. Odmah po zarobljavanju bio je pušten i priključio se vojsci NDH. (Bio je navodno jevrejskog porijekla.) Postavljen je za zapovjednika 2. domobranskog zbora (divizije) sa stožerom (štabom) u Slav. Brodu. Godine 1943. bio je imenovan pročelnikom Operativnog odjela u Ministarstvu oružanih snaga NDH. Njegova daljnja sudbina je nepoznata, tako da se ne zna ni datum smrti.
Zapovjedne dužnosti u hrvatskom domobranstvu imala je još nekolicina oficira iz komandnog sastava Vojske kraljevine Jugoslavije. Zapovjednik 3. zbornog područja (sa stožerom u Travniku) postao je potpukovnik Oton Čuš, koji je u Aprilskom ratu bio načelnik štaba Moravske divizije. U Aprilskom ratu potpukovnik Stjepan Kerečin bio je načelnik štaba Triglavske divizije. Po prelasku u vojsku NDH postao je glavar stožera (nač. štaba) 2. zbornog područja.
I konačno, zapovjednik 1. domobranskog zbornog područja (stožer u Petrinji) postao je pukovnik Petar Tomac, u Aprilskom ratu načelnik štaba Vardarske divizije VKJ. (Ta je divizija, u sklopu 3. armije, također djelovala ofanzivno u Aprilskom ratu, te potisnula Talijane u dubinu albanskog teritorija.) Njegov je slučaj interesantan zato što je 1944. godine prešao u partizansku vojsku, gdje je također obavljao važne dužnosti – odmah je postao načelnik obavještajnog odjela Glavnog štaba Hrvatske. ( U tom je Glavnom štabu načelnik bio 1943. godine general Velimir Terzić.) Poslije rata gen. Tomac je predavao historiju na Vojnoj akademiji u Beogradu, te bio direktor Vojno-izdavačkog instituta. Napisao je niz knjiga o vojnoj historiji, te bio također jedan od zamjenika glavnog urednika Vojne enciklopedije. (Inače, napisao je znatno više članaka u Vojnoj enciklopediji nego gen. Tuđman.) Aktivna služba u JNA prestala mu je 1959. godine. Umro je 1973. godine.
Neke ovo može buniti, pošto misle da nije bilo 'velikih prelazaka' iz vojske NDH u partizane. Kao primjer može se navesti recimo i admiral JRM Mate Jarković, koji je na početku rata bio u domobranskoj vojsci (istina, po partijskom zadatku). Jedan od sličnih prebjega bio je i Juraj Bonači, kasnije također admiral JRM.
Inače, popriličan broj oficira kraljevske jugoslavenske ratne mornarice (KJRM) je prešao u Aprilskom ratu na stranu vojske NDH. Među njima su najviše činove imali Julije Luterotti, kontra-admiral, komandant KJRM, potom Tomo Tijanić, kontra-admiral, kdt Pomorske obalske komande, Vilim dr Bačić, kapetan bojnog broda, nač. štaba Pomorske obalske komande, Jerko Kačić-Dimitri, kapetan bojnog broda, nač. štaba Komande flote KJRM, potom Muhamed Hromić, kapetan bojnog broda, kdt Srednjeg sektora pomorske odbrane, te Edgar Angeli, kapetan bojnog broda, kdt Riječne flotile.
Dva admirala bila su ubrzo umirovljena, vjerovatno jer su djelovali nepouzdano.
Kbb Vilim dr Bačić (inače rođen u Puli) je u NDH bio djelatnik Ministarstva vanjskih poslova, do 1945. godine. Nakon rata emigrirao je u Peru. Umro je u Beču, 1969. godine. Kbb Jerko Kačić je obavljao sličnu funkciju u mornarici NDH – bio je glavar stožera Hrvatske mornarice. Zadnja dvojica bila su promovirana u kontra-admirale. Kbb Edgar Angeli je bio zapovjednik Hrvatske mornarice 1943/44. godine. (Penzioniran 1944. godine, a na kraju rata uhapšen i osuđen na smertnu kaznu.) Inače, kao što su masovno prešli iz KJRM u mornaricu NDH, tako su 1943. i 1944. godine također masovno i oficiri i mornari prelazili u partizansku mornaricu.
Zanimljivo je da je Ministarstvo vojske (u izbjeglištvu) u decembru 1941. godine donijelo rješenje, kojim se utvrđuje kako je „jedan broj oficira jugoslovenske vojske prešao u vojske od neprijatelja nametnutih, ilegalnih režima Pavelića i Nedića i pošto pojedini oficiri i dalje stupaju u te vojske“, shodno tome riješeno da se istima oduzima čin, sa napomenom, da se po oslobođenju imaju staviti pod vojni sud. Kasnije je ipak to generalno rješenje bilo poništeno od strane vlade, pa je odlučeno da se za svaki slučaj ima donijeti posebno i poimenično rješenje. Tako su u Službenim novinama Ministarstva vojske u januaru 1942. vojnim bjeguncima bili oglašeni admiral Luterotti, kbb Edgar Angeli, kbb Nikša Nardeli, u martu iste godine admiral Tijanić, kbb Crisomali, kbb Vilim dr Bačić, kbb Slavomir Tomić. (Ovaj posljednji bio je odmah umirovljen od strane Pavelića, isto kao i admiral Luterotti.) Maja 1942. godine je tako bilo donijeto rješenje koje je obuhvaćalo čak oko 130 oficira KJRM, među kojima kbb Muhamed Hromić, kbb Jerko Kačić-Dimitri, kk Juraj Bonači, te mnogi drugi. Svi su navedeni obavljali komandne funkcije u KJRM.
U evidenciji Ministarstva Vojske kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu imali su također evidenciju svih „prebjega“ u redove partizanske vojske. Juna 1942. lišeni su čina i proglašeni bjeguncima neki visoki partizanski oficiri. Na spisku su se našli tako i načelnici i članovi Vrhovnog štaba NOP, između ostalih i kapetan Velimir Terzić (tada zamjenik kdt-a 5. proleterske crnogorske brigade, Save Kovačevića).
Terzić je vjerovatno pravio šale na račun tog spiska. No, čisto formalno gledano, od januara 1942. godine, pukovnik Mihailović u svom štabu na Ravnoj Gori, imao je kao ministar onaj međunarodni legitimitet, koji tada nisu imali ni ustaše, ni partizani. Vlada u Londonu imala je dakle taj legitimitet, kao vlada zemlje-članice Ujedinjenih nacija. U junu iste godine bio je unaprijeđen u čin generala i postao zamjenik Vrhovnog komandanta (tj. kralja Jugoslavije). Ranije spomenuti gen. Borisav Ristić zamijenio ga je na položaju ministra vojske u ljeto 1944. godine.
Također je interesantno napomenuti, da Mihailović nije imao u svojem štabu nijednog visokog oficira iz komandnnog sastava VKJ iz Aprilskog rata, ranga generala, ni pukovnika. (A ni on sam nije u Aprilskom ratu bio na visokoj komandnoj dužnosti.) Inače, spisak od 169 oficira komandnog sastava VKJ se nalazi kao prilog u knjizi „Slom kraljevine Jugoslavije“ Velimira Terzića. Sa toga siska su trojica oficira (majora) koja su se priključila Mihailovićevom pokretu 1941. godine. Od njih trojice nijedan nije Srbin. To su major Šefket Hasandedić, u Aprilskom ratu načelnik štaba 2. konjičke divizije; Fregl Anton, generalštabni major, načelnik štaba Rišnjačkog planinskog odreda i Karlo Novak, također generalštabni major, komandant Triglavskog odreda. Ovaj posljednji je na položaju zapovjednika slovenske četničke vojske (slovenskog ogranka JVuO) zamijenio pukovnika Jaku Avšiča, koji je bio prešao u partizane.
U februaru 1944. godine kapetan bojnog broda Vladimir Šaškijević (u Aprilskom ratu kdt 1. torpedne divizije) je po naredbi Vrhovne komande JVuO bio formirao u Boki Pomorsku obalsku komandu. U ovoj komandi bio je također kbb Niko Kosović, rodom iz Dubrovnika (u Aprilskom ratu kdt 2. torpedne divizije), kapetan bojnog broda Mirko Dabović (u Aprilskom ratu kdt podmorničke flotile). Pošto je Crna gora bila još pod okupacijom Nijemaca, oni su se krili u brdima, nedaleko sela Grude, imali su lažna imena i legitimacije crnogorske žandarmerije. Ovoj grupi pripadao je također kapetan bojnog broda Anton Klinar, kao zastupnik KJRM za Sloveniju.
Već pred kraj rata, od ljeta1944. godine, pa negdje do kraja godine očekivala se invazija savezničkih snaga na južnom Jadranu. U KJRM u izbjeglištvu došlo je do stvaranja dviju frakcija, od kojih je jedna iskazala lojalnost generalu Mihailoviću i JVuO, a druga Titu i NOVJ. Prvom je zapovijedao kapetan bojnog broda Josip Saksida (član Vrhovne komande JVuO), a drugom kapetan bojnog broda Ivan Kern. Kao što se zna, pobijedila je ova druga opcija. Kao što je poznato, do savezničkog desanta na Jadranu nije došlo. Što se tiče ove grupe oficira na Crnogorskom primorju, bili su po grupama prebačeni brodicama u Italiju. Grupa u kojoj se nalazio kbb Dabović je stradala, pošto je njihova brodica bila potopljena od strane njemačke obalske artiljerije. A što se pak tiče Ivana Kerna (u Aprilskom ratu kdt 3. torpedne divizije), on je u činu kontra-admirala penzioniran, odmah nakon rata, 1945. godine.
Već pred kraj rata, u povlačenju prema Sloveniji došlo je do ujedinjavanja tzv. 'nacionalnih snaga', Srpske državne straže ('nedićevci'), Srpskog dobrovoljačkog korpusa (ljotićevci') i JVuO. General Mihailović je ignorirao poziv Dimitrija Ljotića, da se i on povuče prema Sloveniji, valjda zato jer je uporno vjerovao u dolazak zapadnih saveznika. Ljotić je stradao u jednoj čudnoj saobraćajnoj nesreći u Sloveniji, kada je slabovidni šofer odvezao auto u provaliju, aprila 1945. godine.
Kada je došlo do nadiranja Crvene armije, oktobra 1944. godine, armijski generali Milan Nedić i brat Milutin Nedić (u Aprilskom ratu komandanti 3. odnosno 2. grupe armija) pobjegli su u Austriju. U Austriji je Milutin Nedić izvršio suicid. Početkom 1946. Milana su Britanci izručili jugoslavenskim komunističkim vlastima. I on je poput brata okončao život suicidom, skočivši sa prozora zatvora, dok straža nije gledala.
Nešto bolju sudbinu imao je Nedićev šef kabineta, general Miodrag Damjanović ( u AR načelnik štaba 3. grupe armija). On je iz njemačkog zarobljeništva bio oslobođen na inicijativu svojeg pretpostavljenog, odnosno armijskog generala Milana Nedića. U okupiranoj Srbiji, bio je zapovjednik Nedićeve Srpske državne straže. Pred kraj rata, kada je došlo do suradnje i objedinjenja do tada neprijateljskih formacija, sa jedne strane SDS i SDK, a s druge JVuO, on je vršio dužnost „komandanta istaknutog dela štaba Vrhovne komande“. Uspio je na kraju rata pobjeći iz zemlje; umro je u emigraciji 1956. godine.
Slovenski kvisling sa najvišim činom Leon Rupnik (divizijski general, u Aprilskom ratu načelnik štaba 1. grupe armija), koji je tokom rata bio glavni inspektor slovenskog domobranstva krajem rata je također pobjegao u Austriju, sa malom grupom od dvadesetak kolaboratora. Uhapsili su ga Britanci u julu 1945. i vratili u Jugoslaviju. Bilo mu je suđeno, i osuđen je na smrtnu kaznu, koja je bila izvršena u septembru 1946. godine u Ljubljani.
Pukovnik Ernest Peterlin bio je u Aprilskom ratu načelnik štaba Zetske divizije. Iako je bio antikomunist, bio je dva puta uhapšen i poslan u logor, jednom od strane Talijana, 1942. godine, drugi put od strane Nijemaca, 1944. godine. Od osnivanja Slovenskog domobranstva bio je šef glavnog štaba. I on je, kao i gen. Mihailović, imao tajne planove u slučaju savezničke invazije, sa kojima je i bio u kontaktu, putem radio-veze. U decembru 1944. uhapsio ga je Gestapo i poslao u koncentracioni logor Dachau, gdje je dočekao kraj rata. Tada je bio repatriran u Jugoslaviju. Osuđen je zbog kolaboracije sa okupatorima na smrtnu kaznu, koja je izvršena u martu 1946. godine.
Naravno, ove sažete biografske skice nemaju pretenziju da budu potpuni prikaz sudbina svih visokih oficira komandnog sastava VKJ u Aprilskom ratu, između ostalog i zato jer za pojedince postoje samo šturi ili gotovo nikakvi podaci. Što se tiče zaključka, već je sve rečeno u uvodu, tao da nema potrebe nešto još posebno nadodavati.
Post je objavljen 01.10.2015. u 09:33 sati.