Anksiozno-depresivni poremećaj (sidrom) odlikuje se preplitanjem simptoma straha i anksioznosti, koji nisu takvog intenziteta da bi se mogla postaviti dijagnoza depresije i nekog specifičnog stanja straha.
Većina kliničara i danas smatra da su anksioznost i depresija klasično stanja suprotni jedno drugome. Međutim, rezultati novijih kliničkih i epidemioloških studija ukazuju na to da ova dva poremećaja često idu zajedno. Zapravo, anksioznost i depresivnost danas su "uobičajeni načini reagiranja suvremenog čovjeka", to su bolesti našeg vremena. Današnji uvjeti života vode prema otvorenim stanjima tjeskobe, strepnje i depresije jer neprekidna izloženost brojnim frustracijama dovodi do specifične reakcije suvremenog čovjeka koji svoja emocionalna doživljavanja potiskuje, zadržava u sebi i time stvara podlogu za pojavu depresije ili tjeskobe. Ovakvi načini reagiranja gotovo u potpunosti zamjenjuju ranije oblike reagiranja koji su se očitovali neposrednom reakcijom kroz psihomotorna uzbuđenja ili agresivnost.
Depresija i anksioznost postaju tako poremećaji civilizacije i kao neodvojivi dio suvremenog čovjeka, one često čine "kulturnu atmosferu" našeg vremena, a čimbenici koji ih uvjetuju postaju iz dana u dan sve brojniji i intenzivniji.
Procjenjuje se da je ovaj sindrom zastupljen u općoj populaciji između 1% do 10%. Susreće se kod osoba u rasponu od trećeg do sedmog desetljeća života. U populaciji pacijenata u primarnoj zdravstvenoj zaštiti pacijenti s ovim sindromom čine oko 47% oboljelih. Životna prevalencija se kreće od 14 do 18% opće populacije. Polovima pacijenata se javlja liječniku opće prakse. Stanje se ispravno dijagnosticira u manje od polovice slučajeva. Većina pacijenata ne dobija adekvatnu terapiju ni danas.
Anksioznost i depresija su postale naše stalne životne pratilje koje nas svojim novim i raznovrsnim manifestacijama prate tijekom cijeloga života.
Simptomatologija kod ovog sindroma je izrazito heterogena, a u određenoj mjeri su prisutni i somatski simptomi koji nemaju organsku podlogu. Premda ne postoji tipičan opis mješovitog stanja straha i depresije, sljedeći simptomi su često prisutni u ovom sindromu: nervoza, napetost, nemir, razdražljivost, tjeskoba, disforično raspoloženje, emocionalna labilnost, preosjetljivost, nezadovoljstvo sobom, negativističan i često pesimističan stav, poremećaji spavanja, lako zamaranje, manjak energije, oslabljenja koncentracija i zaboravnost. Simptomi se obično javljaju akutno i često im prethode nepovoljni životni dogadjaji. Osobe s ovim sindrom su uglavnom plašljive, pasivno-ovisne ličnosti.
U donjoj tablici prikazani su karakteristični i preklapajući simptomi depresije i anksioznosti.
Simptomi specifični za DEPRESIJU
Simptomi zajednički za depresiju i anksioznost
Simptomi specifični za ANKSIOZNOST
Disforično raspoloženje (tužno, beznadežno).
Gubitak interesa.
Promjena tjelesne težine.
Slab apetit.
Motorna retardacija, Krivnja
Razmišljanje o smrti
Iritabilnost
Agitacija/Nemir
Teškoće s koncentracijom
Nesanica
Umor
Pretjerana briga
Autonomna hiperaktivnost
Pojačana 'startle' reakcija
Mišićna napetost
U službenim psihijatrijskim klasifikacijama (ICD-10 i/ili DSM-IV) ne daju se precizna upustva za dijagnosticiranje ovog sindroma, već se oni uglavnom tretiraju kao rezidualna dijagnostička kategorija. Ono što je dobro poznato u kliničkoj praksi jest da anksiozni i depresivni poremećaji mogu komplicirati jedan drugog, da bi potom završili na zajedničkom evolutivnom putu. Tako se oba klinička entiteta odvojeno ili zajedno javljaju u svim životnim oblicima i ciklusima, ali ipak postoji značajna razlika u odnosu na intenzitet ovog poremećaja u različitoj životnoj dobi.
"Umjerena" depresija i anksioznost imaju sličnu krivulju javljanja u dobi od 15-te do 40-te godine života, a poslije toga jasno se uočava divergencija jer depresivnost raste dalje sa životnom dobi, dok se učestalost anksioznosti nakon 45-te godine života smanjuje. Nasuprot tome, jako izražena "vitalna" anksioznost mnogo je češća od depresije u mlađoj životnoj dobi. Tako je anksioznost mnogo češća od depresije u mlađim godinama života. Krivulja njihovog javljanja teče paralelno tek poslije 40-te do 60-tih godina života, a nakon toga se ponovo "razilaze" uz češće javljanje anksioznosti u odnosu na na depresiju. Danas se sa dosta argumenata tvrdi da je "anksiozno-depresivni sindrom" mnogo češći od "čistih" poremećaja, bilo anksioznosti ili depresije. Ovaj sindrom je mnogo češći u općoj medicini nego u psihijatriji i dodatno doprinosi povećavanju teškoća u dijagnostici za liječnike iz primarne zdravstvene zaštite.
Ovaj sindrom je također često povezan s poremećajima ličnosti i često je teško razdvojiti psihopatološke elemente jednog od drugog i dati im prioritet u terapijskom postupku. Kod ovog sindroma u najvećem broju slučajeva anksiozni simptomi su u prvom planu. Radi se o psihopatološkom skupu koji okuplja (obuhvaća) različite sindrome gdje anksioznost i depresija dijele kliničku sliku kao što je i navedeno u gornjoj tablici.
Ovaj sindrom je mnogo češći kod žena nego kod muškaraca, sa češćom emocionalnom i afektivnom nestabilnošću. Depresvno-anksiozni poremećaj kod djece i omladine, posebno kod adolescenata znatno je češći nego što se ranije smatralo. Neki autori navode da je veći broj karakterističnih simptoma iz psihičke i psihosomatske sfere kod male djece, djece školskog uzrasta i adolescenata. Ilustracije radi navest ćemo najvažnije simptome vezane za uzrast. Kod male djece najčešći su sljedeći simptomi: mirnoća, povučenost, agitiranost, agresivnost, odbojnost prema igri, depresivnost. Od psihosomatskih smetnji najčešću su: česti napadi plača, poremećaj sna, sterotipni pokreti, manipulacije genitalijama i poremećaji apetita. Kod djece školskog uzrasta od psihičkih simptoma pažnju liječnika privlače: nesigurnost, asocijalnost, iritabilnost, smetnje koncentracije, izbjegavanje zabava, depresivnost, a od psihosomatskih smetnji: sklonost izolaciji, napadi plača, mokrenje u krevet, manipulacije genitalijama. Kod adolescenata treba obratiti pažnju na: usamljenost, potištenost, sanjarenje, promjenjivo raspoloženje, suicidalne pulzije, depresivnost, a u sferi psihosomatskih simptoma smanjenje apetita i glavobolje.
Depresivne reakcije su sastavni deo anksiozno-depresivnog sindroma. One zahvaćaju sferu volje, mišljenja, osjećanja i često cjelokupnu ličnost pacijenata. U depresivnim stanjima angažiran je čitav organizam uz očiglednu nedijeljivost somatskog, psihopatološkog i interpersonalnog aspekta u doživljavanju depresije. Početni simptomi su bezvoljnost i anksioznost na koje se kasnije nadovezuju apatija i gubitak interesa uz opću inhibiranost. Javlja se osjećaj nesposobnosti uz slabljenje volje, a egzistencija postaje bez ikakavog plana. Opća inhibicija širi se u sve psihičke i tjelesne funkcije pa se mijenja mimika, fizionomija, govor itd. Jedna od bitnih karakteristika depresije jest neporemećena svijest o samoj bolesti. Oni imaju osjećaj autentičnosti pa zbog toga posebno trpe i teško doživljavaju osjećje tjeskobe, nelagodnosti i dezintegracije koji prate depresiju.