Marketing
Novac tipa “FEL. TEMP. REPARATIO.”
Roman Coins of Type “FEL. TEMP. REPARATIO.”
This aricle is written in Croatian. You can translate it to your language using Google Translate tool.
Gotovo da nema numizmatičke zbirke Rimskog novca u kojoj nema bar jedan primerak novca sa natpisom “Fel. Temp. Reparatio.” obzirom da je kovan u velikim količinama od sredine četvrtog veka.
Posle smrti Konstantina Velikog, u letnjikovcu u Ankinori pored Nikomedije, 22. maja 337. godine, došlo je do velike pometnje u carstvu. Na kraju se, u celu konfuznu situaciju, umešala vojska koja je na nagovor, kako se smatra, Konstancija II izvršila pokolj svih indirektnih naslednika Konstantina Velikog. Tako su u noći 22. jula 337. godine u palati Dafne, u Konstantinopolju ubijeni Julije Konstancije i Dalmacije stariji, careva braća. U Trakiji je ubijen cezar Dalmacije, carev nećak, dok je u Kapadokiji u Cezariji ubijen kralj Ponta, Hanibalijen muž careve ćerke Konstancije.
Ovaj pokolj cele legitimne grane Flavijevaca, samim čudom su preživeli mali Julijan i njegov polubrat Gal.
Konstantinova tri sina su se potom sastala u Viminacijumu 9. septembra 337. godine, gde uzimaju naslov avgusta i dele carstvo na tri dela.
Konstantin II dobio je na upravu zapadne provincije (Hispaniju, Galiju, Britaniju i deo zapadne Afrike) i dobija naslov “Maximus Triumphator Augustus”. Na njegovoj teritoriji nalazile su se tri kovnice novca Treveri (Trier), Lugdunum (Lion) i Arelate (Arles). Konstancije II vladao je istočnim provincijama (Trakija, Mala Azija i Egipat) gde se nalazilo šest kovnica: Heraklea, Konstantinopolj, Nikomedija, Kizik, Antiohija (Antakija) i Aleksandrija dok je Konstans, kao najmlađi, dobio na upravu Italiju, Balkan i deo severne Afrike sa kovnicama Rim, Akvileja, Siscija (Sisak) i Tesalonik (Solun).
Međutim, vrlo brzo između braće dolazi do sukoba. U proleće 340. godine Konstantin II upada u Italiju gde u sukobu sa Konstansom gine kod Akvileje. Nakon njegove smrti Konstans preuzima upravu nad njegovim delom carstva, i tako dolazi do prve podele velikog Rimskog carstva na dva dela, istočni i zapadni. Najzad nastaje doba relativnog mira, što Konstans koristi za obilazak zapadnih provincija i tom prilikom kao poslednji rimski car posećuje Britaniju.
Carevi Konstans i Konstancije II u periodu 346-348. godine sproveli su novčanu reformu. Prestaje da se kuje folis, a u upotrebu se uvodi novac čija je veličina bila oko 23 mm (AE 2) sa težinom od 4,5 do 5,4 g. Ubrzo je došlo do redukcije ovog novca emitovanjem vrednosti nazvane centenional koja je bila 120. deo funte sa težinom od 2,72 g i promera od 18 do 19 mm (AE 3).
Oko godine kada je sprovedena ova novčana reforma postoje prilične nesuglasice. Po Matinglu ova reforma je sprovedena prilikom proslave 1100 godina Rimskog carstva koja je proslavljena 348. g. Nasuprot njemu Suterland u LRBC (Late Roman bronze Coinage) je mišljenja da je kovanje folisa prestalo 346. g, dok je Kraft mišljenja da je do ove reforme došlo u dužem vremenskom periodu tokom 346-348. godine.
U svakom slučaju, tokom ove reforme dolazi do emitovanja novca sa re-versnim natpisom (FEL. TEMP. REPARATIO. - FELICIUM (FELIX) TEMPORUM REPARATIO - Obnavljanje (obnovitelj) sretnih vremena, ali sa nekoliko različitih scena:
1. Pali konjanik
2. Car na pramcu broda
3. Car odvodi varvarina iz kolibe
4. Imperator i dva zarobljenika
5. Feniks.
Na početku novčane reforme novčići iz ove serije bili su jasno podeljeni svojom veličinom i težinom na tri nominale. Na najvećim primercima novca prikazivan je pali konjanik ili galija. Srednja nominala je bila skoro iste veličine, ali je imala manje srebra i na njemu je prikazan ratnik kako odvodi zarobljenika iz kolibe ili imperatora sa dva zarobljenika. Treća nominala je znatnomanja i na njoj je prikazan feniks. Tokom vremena dve manje nominale su prestale da se emituju, a novac sa prikazom palog konjanika doživeo je redukciju veličine. Ova nova kovanja novca na kojima je prikazan pali konjanik su svojom veličinom i težinom bila manja od prvih primeraka moneta na kojima je prikazan feniks.
Tačan odnos ovog novca prema savremenom zlatnom novcu nije sa sigurnošću utvrđen. Radi lakšeg snalaženja danas se za određivanje nominala ovog novca koristi oznaka njihove veličine i to AE 1 (preko 25 mm), AE 2 (21 - 25 mm), AE 3 (17-21 mm) i AE 4 (ispod 17 mm).
Usled konstantnog kvarenja novca prve emisije su imale veličinu modula od oko 23 mm (AE 2) sa težinom od 4,5 do 5,4 g, dok su poslednja izdanja smanjena do veličine AE 3 i AE 4.
Konjanik u padu
(engl. Falling Horseman, skraćeno FH)
Svakako najpopularnija predstava na novcu sinova Konstantina Velikog, Konstansa i Konstancija II, bila je ona na kojoj je prikazana scena konjanika u padu. U ovoj sceni vidimo rimskog vojnika, po nekim autorima Virtusa, kako kopljem probada varvarskog konjanika. Na aversu je prikazano carevo poprsje okrenuto na desnu stranu. Kako su dva brata bila podelila carstvo, kovnice koje su se nalazile u njihovim delovima carevine trebale su da kuju novac za oba cara sa istim reversnim prikazima ali različitim aversima. Međutim, konjanik u padu je bio omiljena vrsta Konstancija II i u njegovim kovnicama je kovan takav novac i za Konstansa, dok su kovnice koje je kontrolisao Konstans preferirale tip “Car na galiji”. Kovanje ovog tipa novca do punog izražaja dolazi posle smrti Konstansa 350. godine i ovo je najrasprostranjeniji novac tokom perioda 351-361. godina.
Na početku svoje vladavine Magnencije je takođe kovao ovaj tip novca, ali je on brzo zamenjen novcem sa reversnim predstavama karakterističnim za njega. Po naređenju Konstancija II ovaj tip novca kovan je i za cezare Konstancija Gala i Julijana. Dolaskom na vlast Julijan je ovu vrstu novca prestao da kuje.
Na osnovu položaja konjanika u padu, prikazanog na reversu, moguće je izvršiti podelu ovog novca na četiri osnovna tipa i to:
1. Klečeći - Konjanik kleči na zemlji ispred konja, u katalozima se obično ovaj tip novca označava sa oznakom FH 1
2. Sedeći - Konjanik sedi na zemlji ispred konja, oznaka FH 2
3. Pružajući - Konjanik na konju se okreće i pruža ruku unazad prema vojniku, oznaka FH 3
4. Hvatajući - Konjanik na konju pada prema napred i hvata vrat konja, oznaka FH 4.
Petnaest kovnica koje su bile razasute širom carstva kovale su novac sa prikazom “Konjanika u padu”. Ni jedna kovnica nije kovala istovremeno novac sa sva četiri tipa prikaza. Zahvaljujući ovom velikom broju kovnica pojavljuju se odstupanja u detaljima, pa pojedini autori razlikuju veći ili manji broj podgrupa. Od svih prikaza najmanje ima nedoumica kod tipa FH 3.
Tokom trinaest godina kovanja novca tipa “Konjanika u padu” došlo je, kao što smo napred već napisali, do opadanja veličine i težine novca. Na početku tipovi novca koji se obično označavaju sa AE 2, imali su prečnik 21-23 mm, po-slednje serije ovog novca imale su veličinu od oko 16 mm i teško mogu da se svrstaju u grupu AE 3. Često se ovi kasni komadi označavaju kao AE 3/4, kako bi se preciziralo da se nalaze negde između AE 3 i AE 4.
Naravno, tokom ovog vremena, nije došlo samo da smanjenja modula. Usled velike produkcije, izazvane obilnim potrebama za novcem, kvalitet kalupa za kovanje često je vrlo loš što je rezultiralo velikim odstupanjima u okviru serije. Pojedini primerci su veliki, jasno iskovani. Nasuprot njima, imamo vrlo ružne primerke. Težina primeraka se kreće od 9,5 g do 1,7 g. I udeo srebra u novcu varira. Kako je ovaj novac od početka bio posrebren, na relativno malom broju primeraka se danas mogu konstatovati tragovi ovog posrebravanja.
Različite serije ovog novca imaju brojne kovničke oznake na aversu, reversu ili obema stranama, koji omogućavaju da se razlikuju izdanja iz pojedinih godina. Jedna serija nosi čak i broj LXXII, što označava da je novac kovan kao 72. deo funte.
Galija
Za razliku od Konstancija II koji je kao reversnu predstavu na svom novcu najviše koristio prikaz “Konjanika u padu”, njegov brat Konstans prednost je davao sceni na kojoj je prikazana “Galija usmerena ka pobedi”. Svih trinaest kovnica u carstvu je kovalo novac sa ovom predstavom za Konstansa. Sedam kovnica i to sve u zapadnom delu carstva, emituje ovaj novac za Konstancija II a za Gala samo jedna i to Tesalonik. Istovremeno ova kovnica emituje novac sa istom reversnom predstavom i za druga dva cara.
Ova scena po svoj prilici prikazuje imperatora prilikom njegove posete Britaniji 342. godine. Konstans je prikazan kako stoji na pramcu galije i drži u desnoj ruci malu figuru Pobede ili Feniksa na kugli. Levom rukom drži labarum sa hristogramom.
Kako je ova serija novca kovana relativno kratko, kod nje nema ni približno tako velikih odstupanja u prikazivanju kao kod prethodne vrste. Međutim, postoje primerci novca koji su upola manji od standarda što ukazuje da su pojedine kovnice ovu scenu koristile i za najveću i za najmanju denominaciju, od tri postojeće, koje su korišćene kod napred navedene serije. U vreme Magnencija kuje se sličan novac, pre nego što je počeo da kuje novac sa sopstvenim karakteristikama, ali su primerci ovog novca još manji. Posle smrti Konstansa 350. godine, ovaj novac je kovan i za Konstancija Gala. Posle njega, ovaj tip novca je povučen. Sličan novac, ali sa drugom legendom, emitovan je tokom vladavine Teodosija l.
Varvarin i koliba
Može se smatrati da je novac na kojem je prikazana ova scena bio srednja vrednost u grupi novca na kojem je tekst FEL. TEMP. REPARATIO. Ovaj tip novca po dimenziji je bio neznatno manji od standardne AE 2 veličine, a kako je imao i manje srebra u leguri po svoj prilici je vredeo duplo manje od novčića na kojima je prikazana galija ili konjanik u padu. U principu na aversnoj strani novca prikazivano je poprsje vladara okrenutog nalevo. U ruci drži kuglu. Na reversu je prikazan vojnik koji vodi mladog zarobljenog varvarina iz kolibe. Koliba je smeštena ispod “stabla”. Ovaj novac je kovan u trinaest kovnica širom carstva.
Kako je odavno poznato da svaka kovnica ima svoj karakteristični likovni stil, a i izrada reversa nije tako strogo propisana kao izrada aversa, došlo je do toga da je svaka kovnica drukčije prikazala stablo. Pažljiva analiza detalja omogućava nam dosta sigurnu identifikaciju kovnice i u slučajevima kada to nije moguće učiniti na osnovu kovničkih oznaka u otsečku. Kovnice Siscija i Lugdunum kovale su novac sa dva različita prikaza stabla.
Kod ove serije postoje i tri prikaza kako vojnik drži koplje.
1. Vojnik drži koplje iza sebe sa vrhom na dole. Kovnice: Trijer, Rim, Siscija, Herakleja, Konstantinopolj, Kizik, Nikomedija, Antiohija, Alerate.
2. Vojnik drži koplje ispred sebe sa vrhom nadole: Trijer, Siscija, Tesalonika.
3. Vojnik drži koplje sa vrhom okrenutim nagore: Lugdunum, Arelate, Akvileja, Siscija
Kao i kod serije “Konjanik u padu” i na ovim novčićima nalazimo slovne oznake ili zvezde u polju po kojima je moguće razlikovati pojedine serije. Posle smrti Konstansa novac sa ovim prikazom na reversu prestaje da se kuje.
Imperator i dva zarobljenika
Omiljen tip novca, srednje denominacije, cara Konstancija II bio je onaj gde je na reversu prikazivan car sa dva zarobljenika. Ova scena je prikazivana u dve varijante. Kod jedne varijante zarobljenici su prikazani kako čuče na zemlji, dok u drugoj oni stoje.
Naravno, i kod ovog tipa postoje brojna manja odstupanja u scenama do kojih je dolazilo usled rada mnogobrojih kovnica i vestine izrađivača kalupa. Zahvaljujući ovome imamo različite prikaze labaruma, zastave sa Hristovim monogramom, ili štita koje drži car. Novac sa ovom reversnom predstavom kovan je u devet kovnica i to za Konstancija II u svih devet, a za Konstansa samo u Sisciji i Alerati.
U svakom slučaju od svih tipova novčića na kojima je natpis Fel. Temp. Reparatio ovi se smatraju najmanje ineresantnim.
Feniks
Od svih tipova novca na kojima je natpis “Fel. Temp. reparatio” po svojoj dimenziji i težini najmanji su ovi na kojima se nalazi prikazan feniks. Po svojoj težini novac sa ovom predstavom upola je manji od velikih (AE 2) primeraka. Sadržaj srebra u njima nalazi se samo u fragmentima. Na osnovu svega ovoga njihova vrednost je po svoj prilici bila upola manja od srednje denominacije.
Na aversu ovog novca, što je i uobičajeno, nalazi se poprsje cara okrenuto na desnu stranu. Na reversu se nalazi prikaz feniksa. Ova mitska ptica, koja umire samožrtvovanjem i vaskrsava iz vlastitog pepela simbolizuje vaskrsnuće, pobedu života nad smrti. Mit o ovoj ptici došao je iz Egipta i preko grčke i rimske mitologije prihvaćen je u hrišćanstvu. Zbog svega ovoga prikaz feniksa je po svoj prilici posebno odgovarao za kovanice koje su emitovane povodom 1100 godišnjice osnivanja Rima. Scena sa njim imala je za cilj da na simboličan način prikaže preporođenje i neprestano opstajanje Rimskog Carstva.
Na novcu ovoga tipa feniks je prikazan na dva načina.
Na jednoj vrsti novca feniks je prikazan kako stoji na kugli i ovaj tip je kovan u šest kovnica carstva.
Kod druge vrste on stoji na hrpi kamenja (lomači) i novac sa ovakvim prikazom kovalo je pet kovnica... Samo je kovnica Tesalonika kovala istovremeno novac sa oba reversna prikaza. Naravno, usled rada brojnih kovnica (a samim tim i potrebe velikog broja kalupa) i kod ove vrste novca postoje brojna odstupanja u detaljima.
Novac tipa “Fel. temp, reparatio” svakom istraživaču ili kolekcionaru pruža velike mogućnosti za istraživanje i stvaranje vrlo interesantne zbirke zbog velikog broja varijanti.
Autor: Slavoljub Petrović
Izvor: dinar br. 21, SND, Beograd, 2003.
Ključne riječi: kovani novac, kovanice, rimski novac
Keywords: coins, Roman coins
... Izrada kovanica i medalja po naružbi. Više informacija na www.monetalis.hr.
Post je objavljen 06.06.2012. u 13:57 sati.