Pregled posta

Neki specijaliteti naše moderne numizmatike

Some Special Issues of Our Modern Numismatics
This aricle is written in Croatian. You can translate it to your language using Google Translate tool.


Jedan specijalitet Kraljevine Srbije iz 1904. godine

Od specijaliteta Srbije iz 1904. godine do sada je široj numizmatičkoj publici bio poznat samo primerak od 5 dinara izrađen u zlatu.

Međutim, POSTOJI JOŠ jedan zanimljiv primerak iz iste godine, a to je kovanica od 2 dinara u bronzi. Za razliku od redovnog novca iste nominale, dizajn je sasvim drugačiji. Na redovnom primerku nalazi se gola bista kralja Petra I, dok se kod specijaliteta na aversu nalazi kraljeva bista u vojnoj uniformi.

Ovaj primerak objavljen je prvi put u aukcionom katalogu firme Hans M. F. Schulman, iz Njujorka, pod brojem 5053. Datum aukcije bio je 21-24. april 1962. godine. Na žalost, ovaj primerak nije ilustrovan, tako da ne znamo kako je izgledao, a od podataka stoji samo da do tada nije publikovan i da potiče iz zbirke egipatskog kralja Faruka. Pregledajući katalog Farukove zbirke, prodate 24. 2. do 3. 3. 1954. godine u Kairu, od strane poznate aukcione kuće Sotheby & Co., pod nazivom "Dvorska zbirka Egipta" (The Palace Collection of Egypt), ovaj primerak nije mogao biti konstatovan sa sigurnošću. Naime, Farukova zbirka sadržavala je hiljade primeraka koji su, sa izuzetkom ređih rimskih zlatnika i zlatnih poluga, krupnih komada od platine i svetski poznatih retkosti, prodavani u grupama, koje su, neretko, sadržavale i preko dve stotine primeraka novca Sledstveno tome, opisi novaca koji su se u pojedinim grupama našli bili su krajnje sumarni. Primerci novaca Srbije prodati su u dve grupe, zlatnici pod brojem 1185 (20 dinara iz 1879. godine i 20 i 10 dinara iz 1882. godine), a ostali novci, njih pedeset na broju, pod brojem 2505. U opisu ovoga poslednjeg lota stoji, između ostalog, da se prodaje "Petar, 5 dinara 1904, manji novci (9 primeraka) i 23 komada od nikla i gvožđa (!)". Verovatno je naš primerak od 2 dinara iz 1904. godine, kovan kao bakarna proba, ušao u grupu "gvozdenih" novaca. Dalja sudbina ovoga specijaliteta Srbije nije poznata.


Dva specijaliteta Kraljevine Jugoslavije iz 1931. godine

Godine 1931. emitovana je velika serija raznih novaca Pored redovnih primeraka, napravljeno je i mnogo specijaliteta. Ovde će biti reči o probnim otkovima komada od četiri dukata u zlatu, povećane težine, takozvanih "teškim probama".

Emisija je sadržavala srebrne novce od 10 i 20 dinara, kao i dukate i četvorodukate. Dukati su kovani u tri varijante, redovno beogradsko izdanje (videti Katalog metalnog novca 1868-1984. R. Mandić, II izdanje, Beograd 1988, br. 11.1a i 11.1b), bečko izdanje (cit. delo br. R13.a) i mešano, hibridno izdanje (cit. delo br. P13b i R13s). Primerak od četiri dukata izdat je u dve varijante, kao redovno beogradsko izdanje (cit. delo br. 12.1a) i bečko (cit. delo br. P15a-P15b). Treba napomenuti da je na zlatnike stavljano dve vrste punci.



Uz navedeno, postoji i veći broj probnih otkova četvorodukata Njih karakteriše da su izrađivani na modulu promera 39,5 mm, veće težine od predviđene (normalna težina iznosi 13,96 gr), kao i da je otkivan samo avers sa likom kraljevskog para - kralja Aleksandra i kraljice Marije, dok je revers prazan i sadrži samo natpis da je reč o probi. Reversnih natpisa ima dve vrste. Prvi je troredni natpis "ESSAI/Paris/1931", a drugi samo "ESSAI". Činjenica da na drugoj vrsti nema ugravirane godine ništa ne menja u pogledu hronološkog određivanja, jer su probe rađene samo za izdanja iz 1931. godine. Postoje "lake probe", težine oko 15 gr (cit. delo br.R15e), a takođe i "teške probe", koje su predmet ovoga napisa

Probe četvorodukata vode se u raznim katalozima kao probni otkovi od 8, odnosno 10 dukata. Međutim, nije sigurno da težina tih proba i stvarno odgovara tačnoj težini koliko bi morali težiti primerci od osam, odnosno deset dukata Primerak prikazan na slici 1 odgovara po opisu komadima koji se sreću u katalozima, ali mu je težina 30,61 gr, što bi u stvari odgovaralo težini od približno 8,75 dukata S obzirom da katalozi no pravilu ne pružaju tačne podatke o težinama komada koji su nuđeni na prodaju, naznačenje da se radi o probnim otkovima od 8 odnosno 10 dukata, moraju se uzeti sa rezervom. Pre će biti da se radi o "teškim" i "još težim" pločama na kojima je otkivanje vršeno, nego pravim probnim primercima od 8, odn. 10 dukata, gde bi težine morale biti 27,92 gr kod osmodukata, odnosno 34,9 gr kod primeraka od deset dukata.

Aukcioni katalog firme A. Kreisberg & N. Schulman, Njujork, od 3. i 4. aprila 1959. godine, donosi pod brojem 2526 opis probe od 8 dukata, ne dajući pri tome podatke o težini. Ha slici je prikazan samo avers, tako da ne znamo izgled reversa, ali se može pretpostaviti, na osnovu opisa, da je isti kao na primerku prikazanom na slici 1. Sledeći kataloški broj odnosi se na primerak od 10 dukata Slika mu nije data, a tekstualni podaci govore da mu je na reversu natpis "ESSAI" (dakle, bez oznake mesta kovanja i godine) i da mu je težina veća od prethodnog primerka Nezavisno od toga što je sastavljač kataloga napomenuo da je reč o pravoj retkosti, nije našao za shodno da donese njegovu sliku.


Dva specijaliteta DF Jugoslavije iz 1944. godine

Posle oslobođenja Beograda, 20. oktobra 1944. godine, puštena je u opticaj prva serija novca nove države. Izdate su novčanice u apoenima od 1, 5, 10, 20, 50, 100, 500 i 1.000 dinara. Štampanje je vršeno kod nas i u SSSR-u. Kod ovih novčanica nema specijaliteta, izuzimajući razlike u tonalitetu boje na novčanicama i obliku cifri i slova kod označavanja serije i brojeva novčanica S obzirom da se radilo o ratnom izdanju bile su u opticaju relativno dugo vremena U opticaju su zamenjene izdanjem novčanica iz 1946. godine (nomilane od 50 do 1.000 dinara), a izdanjima metalnog novca iz 1953. i 1955. godine nominale od jednog do dvadeset dinara.

Predmet ovoga članka su dva neobjavljena specijaliteta prve serije naših novčanica. Prvi je apoen od jednog dinara, koji je štampan samo sa jedne strane, dok je druga prazna. Štampan je revers, bez slike partizana. Po našem mišljenju, ne radi se ni o kakvoj probi, jer na novčanicama nema oznake koji bi na to ukazivali, niti bilo kakvog drugog znaka koji bi novčanicu svrstao u probnu vrstu. Izgleda da je u štampariji došlo do propusta, tako da jedan tabak nije prošao kroz štamparsku mašinu kada je trebalo da se odštampa i avers (ili su kroz mašinu prošla dva slepljena tabaka, tako da je donji ostao prazan), na je tako nedovršen tabak isečen i pakovan u snopove. Pošto je greška uočena, naravno da su novčanice bile zadržane, ali dogodilo se da je ovaj primerak (a možda još neki) napustio štampariju i kasnije dospeo do kolekcionara.

Drugi specijalitet je ista novčanica od jednog dinara, ali gde je na obe strane otisnut revers. Ni ovde se ne radi o probi, već očigledno o grešci. Tabak sa otisnutim reversom je još jednom isto odštampan sa druge strane istom pločom, na je tako napravljena novčanica sa istovetnim stranama Kako novčanice ove nominale ne nose oznake serije niti brojeva, to nije bilo prilike da se greške uoče prilikom numeracije.

Oba opisana primerka nalaze se u zbirci papirnoga novca Narodnog Muzeja u Beogradu.


Summary: Some Specialities of Our Modern Numismatics

The author gives a detailed account of the following rare and insufficiently known editions of our modern numismatics: 1/ a denomination of 2 dinars belonging to the Kingdom of Serbia, dated 1904, minted in bronze, the obverse of which differs from the regular specimen - the bust of King Peter I in military uniform; 2/ two specialities of the Kingdom of Yugoslavia, dating from 1931: trial strikes in gold that in literature are mistakenly referred to as "8 ducats" and "10 ducats". The author explains this as meaning "heavy" trial strikes of 4 ducats, all the more so as the weight of these coins theroretically does not correspond to the weight which denominations of 8 and 10 ducats should have; 3/ two specialities of Democratic Yugoslavia, dated 1944 - bank notes of 1 dinar, one of whose reverse is blank and on the other, both sides of the bank note are stamped with the reverse design.


Autor: Vojislav Mihailović
Izvor: Numizmatičar, br. 17, Narodni muzej Beograd i Srpsko numizmatičko društvo, Beograd, 1994.

Ključne riječi: kovani novac, kovanice, Srbija, Jugoslavija, specijaliteti
Keywords: coins, Serbia, Yugoslavia, specialities


... Izrada kovanica i medalja po naružbi. Više informacija na www.monetalis.hr.

Post je objavljen 31.05.2012. u 21:41 sati.