Juče popodne, dakle na staru godinu po julijanskom kalendaru, u emisiji „Beograde, dobar dan“, Televizije Studio B, kod Ines Jafali, gostovao je jedan stručnjak (verovatno astronom, mada nisam 100% siguran jer nisam gledao razgovor od početka), koji je objašnjavao zašto se julijanski i gregorijanski kalendar razlikuju za 13 dana. Evo osnovnih podataka: julijanski kalendar se tako zove po Gaju Juliju Cezaru, koji ga je za svoje vladavine u I veku pre Hrista prihvatio kao zvanični kalendar rimske imperije. Pre toga su Rimljani koristili kalendar sa 10 meseci i ukupno 360 dana koji su bili neravnomerno raspoređeni po mesecima. Cezar je kalendar koji je sačinio čuveni egipatski matematičar i astronom Sosigen prihvatio na nagovor egipatske vladarke Kleopatre. Kalendar je predviđao da svaka četvrta godina bude prestupna i traje 366 dana, a ostale da budu proste i traju 365 dana. Prosečno trajanje godine je stoga (365+365+365+366)/4=365,25 dana. Međutim, prirodna godina traje 365,2422 dana, pa je svaka godina julijanskog kalendara duža za 11 minuta i 42 sekunde, tj. 0,0078 dana. Ovih 11 minuta i 42 sekunde produženja godišnje se svakih 128 godina nagomila u jedan dan. U doba rimskog pape Grgura XIII (XVI vek), prolećna ravnodnevica se sa 21.3. pomerila na 11.3. tj. nastupila je deset dana ranije, te se došlo do zaključka da je neophodno uskladiti kalendar sa prirodom. Stoga je Grgur XIII, a na savetovanje nemačkog astronoma Kristofera Klavijusa i napuljskog astronoma i fizičara Alojzijusa Lilijusa dekretom ukinuo deset nagomilanih dana greške, tako da je posle 4.10.1582. nastupio 15.10.1582, a uveo je i da nisu prestupne one godine kojima se završavaju stoleća (1600,1700,1800...) koje nisu deljive sa 400 (1600 prestupna; 1700, 1800, 1900. proste; 2000. prestupna itd). Ovo znači da u 400 godina nema 100 prestupnih godina, već samo 97. Usvajanjem ovog, gregorijanskog kalendara (tako nazvanog po Grguru XIII) prosečno trajanje godine iznosi 365.2425, te se može računati da će se sadašnja greška koja iznosi oko pola minute godišnje tek za oko 3.000 godina akumulirati u čitav dan. Međutim, pravoslavne crkve nisu prihvatile gregorijanski kalendar, pošto ga je doneo poglavar rivalske katoličke crkve, i nastavile su da koriste julijanski kalendar. Razlika od deset dana u doba usvajanja gregorijanskog kalendara je do danas porasla na 13, a nakon 2100. godine iznosiće 14 dana, te će pravoslavni Božić padati na 8.1. po gregorijanskom kalendaru (sada je 7.1). I to je cela priča o julijanskom i gregorijanskom kalendaru. Međutim, postoji i treći kalendar, koji gost Studija B nije spomenuo, onaj koji je sačinio Srbin iz slavonskog mesta Dalj Milutin Milanković, a koji je još tačniji od gregorijanskog. Naime, veliki naučnik i profesor Milanković je na saboru svih pravoslavnih crkava u Carigradu (Istanbulu) 1923. godine predložio kalendar po kome bi se ukinulo 13 nagomilanih dana greške, a prestupne bi bile one godine stoleća koje pri deljenju sa 900 daju ostatak 200 ili 600. Ovo znači da bi prestupne godine bile 2000, 2400, 2900, 3300 itd, a 2100, 2200, 2300, 2500. itd. bile bi proste. Milankovićevom kalendaru je neophodno oko 40.000 godina da nagomila jedan dan greške, te je mnogo precizniji od gregorijanskog. On bi se doduše, poklapao sa gregorijanskim sve do 2800. godine kada bi gregorijanski požurio za jedan dan. I iako je kalendar usvojen na tom saboru, pravoslavne zemlje ga nisu sprovele, jer saboru nisu prisustvovali predstavnici ruske crkve zbog problema sa ruskom komunističkom vlašću, te se očekuje da će se na nekom budućem saboru Milankovićev kalendar konačno potvrditi i sprovesti.
Milanković je inače poznat i po teoriji da male promene orbite Zemlje dovode do velikih promena klime (nastajanje ledenog doba) i da takve promene nastupaju u ciklusima koji su kasnije prozvani „Milankovićevi ciklusi“. O tome je u emisiji „Nedjeljom u dva“ prošli put između ostalog govorio vrlo zanimljivi gost, hrvatski akademik čije ime nisam zapamtio.
Post je objavljen 14.01.2005. u 23:58 sati.