Miodrag Popovic-VIDOVDAN I CASNI KRST(Arheoloska studija)
NARODNA POEZIJA RAZVILA JE SRPSKU MITSKU SVEST
Dok su u Vukovim kosovskim pesmama Milos i Lazar,kao polariteti,bili dosta jedinstveni u transcedentnoj heroici,vidovdanski kult ih potpuno razjedinjuje.
LAZAREVO OPREDELJENJE ZA VISI ZIVOT kao nesto nestvarno,cisto,ali istovremeno maglovito,neodredjeno i nedefinisano POSTAJE SIMBOL MISTICNOG NACIONALIZMA.MILOS SE,PAK,POSTEPENO IZDVAJA IZ CELINE PREDANJA KAO OSVETNIK KOSOVA,CIJI NOZ VISE NIKO NE SKRIVA.Tako se,pod velom visih interesa nacije,koja se poistovecuje s apsolutom i preuzima dimenzije vecnosti,STVARA KULT PO KOME JE BEZMALO SVE DOZVOLJENO,CAK I NOZ.Ova nova pseudotranscendenca,koja je nasilno nakalemljena na hriscansku i pagansku transcedentnu heroiku,predstavlja nesumnjivo esteticku i humanisticku degradaciju kosovskog mita.
Izrazavajuci drzavotvornu klimu onih vremena,vidovdanski kult okupio je prvih decenija XX veka oko sebe ne samo srpsko gradjanstvo,nego i seljastvo,koje je cinilo veliku vecinu srpskog naroda.U feudalno doba za Srbe je bilo karakteristicno amalgamisanje hriscansko-feudalne i pagansko-herojske svesti u novu
celinu.U gradjansko doba,u eri burzoaskog nacionalizma,imacemo duhovno jedinstvo patrijarhalnih seljaka,koji su manje-vise samo po imenu hriscani,a u stvari pohriscanjeni pagani,i gradjana kao predstavnika nove svesti.NEKADA,POSLE PRIHVATANJA HRISCANSTVA,SRBI SU SE OKUPLJALI NA SLAVAMA;ONE SU BILE ZAMENA ZA NJIHOVE KUCNE IDOLE.U XIX I XX STOLECU IMAMO NESTO SLICNO:DUHOVNO OKUPLJANJE NACIJE OKO KOSOVSKIH HEROJA I DRUGIH SUPSTITUCIJA VRHOVNOG PAGANSKOG BOZANSTVA,VEZANO ZA DAN BELOG VIDA,BOGA RATA.
Kao i ranije,i u novo,gradjansko doba,doslo je do mesavine raznolikih,heterogenih svesti.Dvojnost"nove"svesti tokom XIX I XX veka oseca se i u poeziji.
Zameskih i pseudoistorijskih mreza.U njima,savremena misao,duh covekov,moze doziveti novo Kosovo:intelektualni i eticki porez.
Savremeno misljenje,u osnovi kriticko,usmereno je i prema nama samima,to jest i prema avetima koje izviru iz nas,kao i prema fascinacijama i strasilima koja deluju iz zaostale sredine na covekovu svest.Nemamo razloga da se plasimo njegove"suve"kriticko-naucne logike,niti da se ustezemo pred argumentima koje nam ono nudi.Istovremeno i mac i bedem,ono moze biti i odbrana od svih onih opasnosti koje u kulturno i duhovno nezrelim sredinama vrebaju sa svih strana,ugrozavajuci covekov duhovni integritet.
KRITICKI ODNOS PREMA SVEMU,PA I PREMA NASLEDJU PRAVEKOVA,NI U KOM SLUCAJU NE ZNACI ANATEMISANJE MITSKOG MISLJENJA.ALI,
MORA SE ZNATI DA ONO PRIPADA PRAISTORIJI COVECANSTVA.ZA NAS,MITOVI NISU PRIHVATLJIVI KAO SVETE,NEPRIKOSNOVENE PORUKE KOJE SU NAM DALEKI PRECI OSTAVILI U"BOGOVSKIM"SKASKAMA.Oni nas vise zanimaju kao forma,oblik savremene pesnicke misli,kojoj izrazajnu dinamiku daju lirske slike preuzete iz pravremena,zaboravljene starine koje negde zive u dubinama bica savremenog coveka i cine sastavni deo njegove podsvesti.
NA ZOV KOJI JE DOLAZIO SPOLJA,TESAN PODRUGOVIC,SLEPA ZIVANA I DRUGI NARODNI PEVACI ISKOPALI SU IZ DUBINA PAMTIVEKA KRSTOLIKOG IDOLA STARE VERE I NACINILI OD NJEGA SIMBOL JEDNE REVOLUCIJE,KRSTAS BARJAK,zastavu s kojom se,u ime nacionalne i socijalne sloode,za ono doba nove misli,islo u boj protiv feudalizma.Zajedno s pobednickim krstom na ustanickoj zastavi,narodni pevaci oziveli su i kultni dan boga Vida,i to u novoj ratnickoj varijanti,kao dan junackog ogledanja,sadasnjeg,buduceg,svevremenog.U njihovim pesmama,samo su slike bile stare,mitske.Poruke su bile nove,ustanicke.
Sa stanovista poetike,njihove slike,i casni krst i Vidovdan kao dan svevremenog junackog ogledanja,umetnicki su funkcionalne jedino dok zive u iracionalnom kontekstu u kome su ih narodni pevaci dali.Izvadjene iz njega i ukljucene u nove,ideoloske,pseudomitske konstrukcije,ove herojsko-lirske slike gube svoju lepotu i unutrasnji poetski sadrzaj,postaju mitski segment kvaziracionalnog konteksta,intelektualnog surogata u kome se ne samo gube granice izmedju arhaicne i savremene svesti,vec dolazi i do neke vrste poremecene svesti,koja vise ne razlikuje mit od zbilje.
NARODNA POEZIJA JE VELIKO UMETNICKO BLAGO,ALI ISTOVREMENO I BOGATA RIZNICA MITSKE SVESTI.U NJOJ,KAO U KAKVOM DEPOU,
CUVAJU SE NE SAMO SLIKE OD ISKONA,vec i ISTORIJSKE LEGENDE koje su naknadno mitizovane.Dosadasnja interesovanja za mitolosko u narodnoj junackoj poeziji ogranicavala su se uglavnom na proucavanje preistorijskih pesama,onih u kojima su se u autenticnim formama sacuvali nekadasnji slojevi mitske svesti.Ali,mitsko ne preovladjuje samo u mitoloskim pesmama vec,takodje,i u onim pesmama koje su naknadno mitizovane.Otuda su i one od interesa za izucavanje mitskog u srpskoj knjizevnosti i kulturi uopste.U njima ce buduci istrazivaci naci obnovljenu arhaicnu svest,skorasnju,zivu,sraslu sa istorijskim zbivanjima;na prvi pogled tesko uocljivu,narocito od pripadnika sredina koje i same,nesvesno,nisu do kraja oslobodjene arhaicnog misljenja.
Nauci se otvaraju velike saznajne mogucnosti na polju proucavanja mitskih slojeva u narodnoj junackoj poeziji.Otkrivanjem ranih,prevashodno poetskih praslojeva,ona ce do kraja osvetliti ono sto je u pesmama sustastveno poetsko.JASNO ODVAJANJE MITSKOG OD ISTORIJSKOG,BICE ISTOVREMENO I KRUPAN DOPRINOS EMANCIPACIJI SAVREMENE SVESTI OD ZASTARELOG KULTNOG MISLJENJA.
CASNI KRST I VIDOVDAN NISU JEDINI TRAGOVI MITSKOG U NARODNOJ POEZIJI.PRED NAMA JE DA OTKRIJEMO I DRUGE SLICNE TRAGOVE,
KAKO U NJOJ TAKO I U NAMA SAMIMA,STO ZNACI DA IDENTIFIKUJEMO SEBE I SVOJU SREDINU.VALJA PRIZNATI DA SMO ONO STO JESMO,DA BISMO,EMANCIPOVANI OD SLEPOG ROBOVANJA SVEMU STO SMO NASLEDILI OD ISKONA,MOGLI DA BUDEMO ONO STO BISMO HTELI DA JESMO.
|
