Mile Stojic-UMJETNOST PODLOSTI
1.
U ozujku 1986.preselio se iz Beograda u Sarajevo pjesnik Oskar Davico.Dosao je,sa suprugom i malom kceri,vec u dubokoj starosti.
Davico je u mladosti bio nadrealist,jedan od utemeljitelja beogradskog nadrealistickog kruga,da bi zatim postao partizan i titoist,vodeci pjesnik Titove epohe.Ali,opcenito uzevsi,Davico je vrijedio kao jedan od najvecih modernih srpskih pjesnika.Njegove revolucionarne poeme VISNJA ZA ZIDOM i SRBIJA,zatim roman PESMA,godinama su vec bili sastavni dio skolske lektire,a esej POEZIJA I OTPORI bio je temeljac kamen u antidogmatskoj knjizevnoj teoriji u tadasnjoj Jugoslaviji.Davico je bio,kao i vecina umjetnika partizana,kontroverzna licnost:jednim dijelom svog opusa bezrezervno je podrzavao komunisticku nomenklaturu,dok je u drugom zaista bio najzesci borac protiv naslijedja staljinizma.Cesto je ova dva kontroverzna toka uspijevao ujediniti i u jednom djelu,kroz neku bastardnu formu koja je ipak odavala stvaralacku harmoniju i visoko spisateljsko umijece.Kao da se pridrzavao one narodne-caru carevo,a bogu bozije.Sedamdesetih i osamdesetih godina objavljivao je duge i dosadne poeme u cast Tita i Partije i,istodobno,pisao romane pune erotskih preverzija,blasfemicnih pasaza i svakovrsnih skarednosti.Ideja komunistickog reda u politici u knjizevnosti bila je zamijenjena idejom potpune anarhije."Za kap nepoznatog dati sve poznato",glasio je njegov knjizevni moto.Njegovi sukobi s Beogradom poceli su nakon Titove smrti:nacionalisticku plimu u tadasnjem jugoslavenskom glavnom gradu sve je teze podnosio,objavljujuci u novinama zestoke knjizevne pamflete protiv njenih protagonista Dobrice Cosica,Matije Beckovica,Brane Crncevica.Demonstrativno je istupio iz tamosnjeg udruzenja knjjizevnika,buduci da je ova cehovska organizacija postala centar srpskih nacionalistickih manifestacija,a nacionalnu akademiju nauka i umjetnosti-SANU,koja je tih godina spremala nacionalisticki pamflet"Memorandum",u jednom je tekstu cinicno anagramirao kao ANUS(guzica).
Davicov prelazak u Sarajevo odjeknuo je tad kao politicki dogadjaj prvog reda."NE MOGU VISE ZIVJETI U BEOGRADU",IZJAVLJIVAO JE,"JER OD NACIONALIZMA I SOVINIZMA KOJI SE TAMO OBJAVLJUJE MRZNU SE PTICE U LETU."Sarajevo je dozivljavao kao multikulturni centar,vjerujuci da ce u njemu naci spas i smirenje.Znao je da se Jugoslavija pocela polagano raspadati,ali,kao covjek velikog knjizevnog zamaha i sireg globalnog interesa,
nije mogao shvatiti nase sarajevske usudnosti.U izdavackoj kuci Oslobodjenje,gdje sam tada bio zaposlen,
pokrenuo je casopis Dalje koji je manje-vise uredjivao sam i u kojem je pisao zestoke i duhovite pamflete protiv Dobrice Cosica,Matije Beckovica i drugih protagonista srpskog populizma,u kojem je ismijavao"srpski palanacki duh".S Cosicem je dugo godina bio prijatelj,bili su zajedno u partizanima,a u Beogradu je kolala prica da je
autorstvo proslavljenog Cosicevog romana DALEKO JE SUNCE bilo Davicovo.Davico uglavnom nije citao priloge koje je objavljivao u novopokrenutom casopisu,pa su mu promicali potpuno nevazni autori i teme,tako da je casopis,ako se izuzmu njegovi tekstovi,objavljivao uglavnom knjizevnu makulaturu i bofl.
Bio je iznenadjen pojavama srpskog nacionalizma u Sarajevu,nije mogao pojmiti da ga je i u ovom gradu cekalo ono od cega je pobjegao iz Beograda.Na jednoj knjizevnoj tribini na kojoj je govorio o cetnistvu,gdje ga je grubo prekidao pjesnik Rajko Nogo,sadasnji Karadzicev savjetnik,iznerviran,naglo se digao i poceo zasukivati rukave,
govoreci:"DODJI DA SE BIJEMO!CETNIKA SE NISAM BOJAO NI KAD SU IMALI DRZAVU,A POGOTOVU IH SE NE BOJIM SAD!"Televizija je ovo prokomentirala kao luckasti ispad jednog nadrealista,a knjizevna carsija je dogadjaj interpretirala na razlicite politikantske nacine.
Iako po rodjenju Zidov,Oskar Davico se osjecao komunistom i Srbinom.Njegova poema SRBIJA,objavljena netom poslije Drugog svjetskog rata,plijenila je cistim rodoljubljem,ako takvo sto uopce postoji u knjizevnoj umjetnosti.
SRBIJO MEDJU SLJIVAMA...SRBIJO,BUNO MEDJU NARODIMA,SRBIJO,PESMO MEDJU NARODIMA...Kao novinar Oslobodjenja druzio sam se cesto s njim tih godina,pokusavajuci ga navratiti upravo na jevrejske teme.
Opirao se tome.Jednom sam ga odveo na staro zidovsko groblje u Vracama.Pricali smo o pogromu Zidova u Spanjolskoj za vrijeme Thomasa Torquemade,njihovom bijegu u turski bosanski vilajet kao spasenju od smrti.Govorio je potom o Drugom svjetskom ratu,o hrvatskim i srpskim derivacijama fasizma,te o partizanstini kao jedinoj njihovoj zastiti pred kamama Pavelica i Nedica u Drugom svjetskom ratu."Da nije bilo Tita",
rekao je,"mene bi zadesila sudbina Gece Kona,najveceg srpskog izdavaca,cije su sitno zidovsko tijelo cetnici Draze Mihajlovica iskasapili u Vrnjackoj Banji 1943.godine."Bio je rujan,zlato se hvatalo na obroncima Trebevica,s usta pjesnika tiho su odzvanjali meni daleki pojmovi kao"Elohim",kao"Adonaj".Pazljivo je zagledao nadgrobnike ispisane na hebrejskom i na ladino jeziku,zatim one na kojima je Davidova zvijezda bila zamijenjena Titovom.
Zatim je skrto pricao o svom ocu,sabackom trgovcu i o majci koju nije upamtio,o svojoj prvoj zeni Ruti,sto je umrla od tuge nakon smrti njihova sina u ranoj mladosti..."I tad kad mi je umro sin,bilo je to pedesetih,odmah nakon rata,
dobio sam anonimni telegram iz Beograda u kojem je pisalo:`Hvala Bogu,jedan Civutin manje.`Ona je nakon sinovljeve smrti samo sutjela i pusila danima..."
Gledao sam ovog starca,ovog najveceg pjesnika Srbije,ovog Zidova,kako sjedi na bijelom kamenu sarajevskog Jevrejskog groblja,dok mu je jesenji vjetar mrsio sijedu lavlju grivu.Pitao sam se zasto je dosao bas u Sarajevo,je li ista muka i kob,koja je dovela njegove pretke iz Spanjolske,i njega dovela pod ovo tvrdo bosansko nebo,pod kojim nece naci ni spasa ni smirenja.
(Mile Stojic-"JUTRO U POMPEJIMA")
|
