knjizevnost

NAD NOVIM DELOM ALENA ROB-GRIJEA
Razbijeno ogledalo
Roman „Repriza” objavila beogradska kuća „Rad”, prevodilac s francuskog Aleksandra Mančić

Jedan od očeva i glavnih protagonista francuskog novog romana, Alen Rob-Grije (1922), na ovogodišnji Sajam knjiga je došao u dvostrukoj ulozi. Kao autor romana „«Repriza”» i kao najpoznatiji pisac zemlje koja je ove godine počasni gost 49. okupljanja pisaca i izdavača. Živi klasik jedne velike književnosti, koji je gotovo isto toliko poznat i u svetu filma, objavljivanjem 2001. romana «”Repriza”» kod svog stalnog izdavača «”Minui”», kod koga je 25 godina radio kao savetnik, napisao je, po mnogima, svoju labudovu pesmu i napravio montažu/atrakciju iz svojih dosadašnjih dela.
Više slavan nego čitalački upoznat i prepoznat, Grije je kod naše publike bio prisutan tek sa nekoliko izbora, trenutnih snimaka, kako i glasi jedan od njegovih naslova kod nas prevednih 1994, nekoliko eseja i tumačenja naših i stranih tumača i kritičara. Polazeći od realizma ka realnosti Rob-Grije je snažno utirao svoju stazu i, šezdesetih godina, za dlaku pobedio tradicionaliste. Beskompromisan inovator i zagovornik novog pogleda na prostor/svet i vreme/istoriju, trudeći se da bude, kako su mnogi mislili, što objektivniji, on je u delu sprovodio narcisoidnu subjektivnost, vraćao lične i kolektivne slike, bez trunke ideologije i psihologiziranja.
Bez težnje ka žanrovskoj pripadnosti i čvrstim obalama, Grije je pisao/plivao za sebe i uzak krug prijatelja, za izdavača koji nije računao na komercijalni uspeh i jeftinu popularnost. Podržan od važnih i moćnih kritičara novog kova (Bataj, Bart, Blanšo), Grije je ubrzo dobio saučesnike i sledbenike u čitavom nizu značajnih pisaca, a sve ono od čega je zazirao postalo je njegova stvarnost. Francuski novi roman instaliran kao svetski uzor i model pripovedanja i koncipiranja proznih dela, ne samo tamo gde je nastao nego su se ti pipci i rukavci brzo širili, gotovo planetarno, pa i kod nas. Ubrzo je došla i slava i tiraž, pa i novac.
Sve to vidimo i čitamo i u «”Reprizi”», ponavljanju ponavljanog, sakupljanju krhotina razbijenog ogledala, ali na nov način. Ponavljanje okrenuto unazad i prisećanje okrenuto napred, odeveno u detektivsku storiju, u Berlinu na kraju Drugog svetskog rata, donosi tako bogat uvid u objektivno/stvarno, daleko od samozvane istorijske istine. Pribegavajući blic snimcima enterijera i eksterijera, menjajući tačke gledišta, uvodeći dvojnike, čitavu galeriju likova koji tragaju za sopstvenim identitetom, Grije se vrlo uspešno oslanja na grčke i druge mitove, ide u dubinu, ispituje problem vremena i civilizacije vrlo moderno i prilično sofisticirano.
Sloboda slika i asocijacija dala je povoda različitim čitaocima da u ovom već popularnom romanu pronalaze svoju stazu i ključ za kretanje i razumevanje slojevitog teksta i vešto koncipiranog dela. Eros nije samo glavni pokretač nego i prirodna povlašćena frustracije Grijeovih junaka koji ne pate od građanske čednosti i visokih moralnih kategorija već su, u presudnim vremenima, spremni na sve. Erotska mučenja, slike perverzije i sadomazohizma su omiljeni Grijeovi toposi, tačke prepoznatljivosti i zavodljivosti zbog kojih je navukao odijum puritanaca i stekao poene kod avangardista i večnih pobunjenika.
Tako smo zahvaljujući spletu sretnih okolnosti videli i upoznali pisca koji želi mnogo, želi sve, osim da se menja i razmišlja o žanru kome pripada. Fioke su za staru hartiju i iznošene stvari a ne za inoksnog i oštroumnog literatu kakav je Alen Rob-Grije.