Aziz Hadzihasanovic-OPANCI KROTE OPANKE
U prvom od tri cetnicka pohoda po istocnoj Hercegovini,zapadnoj i istocnoj Bosni i dijelovima Sandzaka,od juna 1941.do februara 1942.godine,zabiljezen je pocetak stravicnog genocida nad Bosnjacima Srebrenice,Vlasenice,Gornjeg Birca,Visegrada,Rogatice,Gorazda,Foce,Ustikoline,
Cajnica,Bukovice kod Pljevalja,Bilece,Avtovca,Ljubinja,Nevesinja,Jablanice,Prozora,Koraja kod Brckog,
Prijedora i Kulen-Vakufa.Uz ona druga dva(avgust 1942.,januar-februar 1943.)poklano je ili na drugi nacin liseno zivota vise od 100000 Bosnjaka.Istoricari su izracunali da je to bilo osam odsto ukupne bosnjacke populacije.
U isto vrijeme ustaski fasizam klao je,po istom principu,neduzne srpske zrtve.
Upravo na tim stratistima pocetkom 1942.godine Josip Broz,sledjen i uzasnut svireposcu atavistickih balkanskih varijanti fasizma,prvi put-i to na focanskoj klanici-izgovorio je slogan bratstva i jedinstva.
Povodom socijalistickog ustrojstva,49 godina kasnije,nacionalizmi raznih boja i zastava okomili su se posebno na tu Titovu,partizansku antifasisticku parolu.U toj poruci vidjeli su snazan motiv svemu sto spaja ovdasnje narode i religije;svemu sto poziva na razboritost;svemu sto upozorava na zamke ovdasnje ljudske,plemenske i vjerske podvojenosti.Bratstvo i jedinstvo tako je postalo do dana danasnjeg motivom nacionalisticke omrazenosti.Pojam je doveden do apsurdnog polozaja-do prezira,sprdnje i javnih pezorativnih manipulacija.Cak i na ponovljenim,svjezim bosanskim stratistima pokusava se izvrci ruglu,izvitoperiti,proskribovati i oliciti ideoloskim crnilom.U svemu tome prikriva mu se ili zaboravlja istorijska,humanisticka i moralna sustina.
U neiskrenim odnosima tesko je izreci istinu,rekao bi norveski literata i nobelovac Björnson.
Naslov ove kratke refleksije,inace,nije originalan-dao ga je jos u drugoj polovini 17.vijeka Jerolim Kavanjin(1641-1714),pjesnik i tvorac vijenca"Bogatstvo i ubostvo".Hodajuci ovim krajevima,
sa bolom je gledao posljedice tradicijskih i plemenskih zavada.Sa punim poetskim senzibilitetom digao je glas protiv onih koji siju mrznju i sa svijescu i interesom guraju jednog susjeda protiv drugog.
Simbolicno je rekao da tudja ruka,iz pritaje i pohlepne namjere,gura ljude u krvnu zavadu,u kojoj,za neciji racun,"opanci krote opanke",zavedeni krote zavedene,prevareni krote prevarene.Sirotinja kroti sirotinju.
Kavanjin ce pri tome izreci i ovo:
"Njih se sluze svi u boju,
Da se biju janjicarom,
I dodiju istim carom.
Znadu bo oni,kod svog svoga,
Tira i hoce da obori,
Da sestokrat cica toga,
Gospodi se mir otvori:
Zlo`e,kad na oko place,
I kad narod svoj tako tlace".
Isto osjecanje tuge,u gotovo istom vremenu,iskazace i Mehmed Hevaji Uskufi(1601/2-iza 1651),
nadahnuti pjesnik iz Dobrinje kraj Donje Tuzle i tvorac prvog bosansko-turskog rjecnika u stihu.
Stihom se prvi oglasio na maternjem,bosanskom jeziku i hrabro digao glas protiv namjerne i sracunate zavade medju ljudima.Islamskim moralnim vokabularom izrekao je,u stvari,veliku,
univerzalisticku poruku u prilog zblizavanja nasih ljudi,bez obzira koje ime nosili i kome se bogu molili.Osudio je one sto siju razdor i pothranjuju mrznju.Nazvao ih je"cedom koje se razrodilo"i porucuje svima:
"Otac jedan,jedna mati,
Prvo bi nam valja znati.
Zasto cemo se paski klati?"
Pribliznom vremenu i pribliznom sijanju plemenske nesloge bio je svjedok i fra Filip Grabovac(1698-1749),temperamentni poeta i redovnik kome svecenicka odora nije prijecila da iskaljuje svoj bunt.
Prejake rijeci odvele su ga do mletackih tamnica,ali je,ipak,uspio da svojim"Cvitom razgovora naroda"
upre prstom na besmislenost nesloge,medjusobnih borbi i ljudskih podozrenja po osnovama vjere i plemena.Vidio je u svemu tome,u svoj toj tragicnoj suprotstavljenosti ubogih protiv ubogih,ruku koja magicno i iz potaje vuce konce zajednickih ljudskih nesreca,pogibija,pohara,istrebljenja i utiranja
citavih korijena.Rekao je,ako bismo ga tumacili danasnjim jezikom,da u svekolikoj ljudskoj nesreci nije vazno gdje je ruka sto povlaci ubilacke konce-na sultanovom divanu ili cesarovom tronu.Zrtve su,po pravilu,iste i jednake.Zato u jednoj elegiji on kaze:
"Sad te svaka rdja gazi,
Pak jos idje ter te mrazi.
Sad si puna svake rdje,
A jos posli bit ce grdje".
Tako su pjevali i porucivali neki drevni pjesnici na ovim prostorima.
U ovo mucno vrijeme erupcija strasti,kojom se i nacionalno i tradicijski do besmisla parcelise bosanski duhovni prostor,ovakvi stihovi i ovakve davne poruke i svjedocanstva u prilog razumijavanja,mira,
uvazavanja,sloge i shvatanja zajednicke zivotne sudbine,na zalost,na oskudnoj su cijeni.Zato i ne dopiru do nasih usiju.
U trezorima"svojih"parcela radije se i poletnije traga za strofama i porukama koje uzdizu samo"svoje",
nacionalno,plemensko,tradicijsko,vjersko,i pri tome,bez ikakvog smisla za realnost,presucuju,
modeliraju ili negiraju sve okolnosti-vremenske,drustvene,istorijske,kulturne,geografske,ekonomske,
socijalne,obicajne-u kojima su nastajale i ispisivane takve poruke.Daje se privid jednodimenzionalne
autenticnosti odredjenog stvaralastva;privid izoliranosti i samosvojnosti kreativnog plemenskog otocja,po danasnjim politickim i ideoloskim mjerama-manje je vazno da li je takva knjiga,strofa,slika ili
poruka,nastajala uz najblizeg susjeda drugog imena i drugog obicaja.Takva neposrednost ukrstavanja i prisustva razlicitih kultura i tradicija naprosto se odbacuje,ignorira.
Zato u aktuelnim odbirima raznih vrsta duhovnog stvaralastva najcesce nalazimo nesporne bisere i dragulje kao znakove dominacije samo jednog tradicijskog i plemenskog imena-zajednicka riznica svih susjeda ili komsija duboko se ukopava,vidno nestaje,prikriva se u podrumske memle ili podvrgava raznolikim ideoloskim,moralnim i drugim sumnjama i podozrenjima.Tu se vidi koliko su,u pogledu svebosanske sudbine,nacionalni lideri neiskreni i krajnje jednostrani.
U pitanju je tragicna duhovna parcijalizacija Bosne;nesrecna intelektualna feudalizacija bosanske duse.Gruba demontaza osobenog sata koji je stoljecima otkucavao zajednicko,bosansko vrijeme.
Miroslav Krleza bi nas,slicno onome sto je lakonski govorio u"Chestertonovoj knjizi o ortodoksiji",
jednostavno podsjetio da se u historiji nije prvi put desilo umorstvo najdivnijih nadahnuca,ali i obrnuto-povijesti nije manjkalo primjera u kojima je podavljena masa krivovjernih poetskih lazi poput macica.
Rijec je,dakle,o sukobu istine i lazi;privida i realnosti.Mozda bi sve ove danasnje nacionalne i ideoloske apsurde,drevni Jerolim Kavanjin iznova i jos iskonskije protumacio-opanci i dalje krote oopanke.
(Aziz Hadzihasanovic-"VRIJEME PROSLO-VRIJEME SADASNJE")
|
